پەرەگراف- فەرمان سادق
چاوەڕوانی دەنگدەران لە پەرلەمانی كوردستان، هێندەی بانگەشەی حزبەكانی ركابەر گەرم نییە، خواستەكانیان سادە و ئاسانن، لانیكەم دەیانەوێت خولی نوێ جیاواز بێت لەوەی تێپەڕی.
شەقام و شوێنە گشتییەكانی هەرێمی كوردستان، چەند رۆژێكە پڕبون لە دروشم و بانگەشەی جۆراجۆر بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان، كە بڕیارە لە 20ـی تشرینی یەكەمی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت.
"بەشداری پڕۆسەی هەڵبژاردن دەکەم، هیچ چاوەڕوانییەکیشم لە پەرلەمان نییە بتوانێت گۆڕانکارییەک دروستبکات، ئەگەر لە خولی پێنجەم خراپتر نەبێت ئەوا بە دڵنیاییەوە باشتر نابێت". ئالان عەلی، هاوڵاتییەکە لە شاری سلێمانی وای وت.
بەپێی راپۆرتەكانی ئینستتیوتی پەی–رێكخراوێكی مەدەنییە و چاودێری كارەكانی پەرلەمان دەكات-، لە دانیشتنەكانی خولی پێنجەمی پەرلەمان كە ساڵی 2018 دەستیپێكرد تا كۆتایی ئایاری 2023، لەو ماوەیەدا تەنیا 46 یاسای دەرکردووەو 7یاسایان لە ماوەی درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمان بووە کە بە بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی بە هەڵوەشاوە دادەنرێن.
ئالان بۆ پەرەگراف باسی لەوەكرد کە پەرلەمان توانای خوڵقاندنی هیچ گۆڕانکارییەکی نییە، جگە لەو گۆڕانکاریانە نەبێت کە هەردوو هێزی دەسەڵاتدار لە کوردستان مەبەستیانە ڕووبدات و لە بەرژەوەندی ئەوان دابێت.
ئەو هاوڵاتییە لە وەڵامی ئەوەی کە پەرلەمان دەتوانێت دۆخی خەڵک بگۆڕێت، دەڵێت "پەرلەمان ناتوانێت هیچ لە ژیانی خەڵک بگۆڕێت، ئەگەریش گۆڕانکارییەک لە ژیانی خەڵک ڕووبدات ئەوا بەهۆی پەرلەمانەوە نەبووە بەڵکو لە دەرەوەی پەرلەمان بووە".
لە پێنج خولی رابردوی پەرلەماندا، بەردەوام زۆرترین كورسی لای یەكێتیی و پارتی بووە، كە زیاتر لە 30 ساڵە پێكهێنەری سەرەكیی حوكمڕانین.
"نەک هەر پەرلەمانی کوردستان، بەڵکۆ پەرلەمانی وڵاتانی ڕۆژهەڵات توانای ئەوەیان نییە گۆڕانکاری بخوڵقێنن" بەوتەی ئالان.
پەرلەمان كە بەپێی یاسا باڵاترین دەسەڵاتی یاسادانان و چاودێرییە، ژمارەی كورسییەكانی بەبڕیاری دادگای فیدراڵی عیراق لە 111 كورسییەوە بۆ 100 كورسی كەمكراوەتەوە و چەندین حزب و هاوپەیمانی، لە نێویاندا ژمارەیەكی پارتی سیاسی و لیستی نوێ دروستبوون لەپاڵ حزبە كۆنەكاندا كێبڕكێی بەدەستهێنانی ئەو كورسییانە دەكەن.
مێڤان ئامێدی، ڕایوایە تاکە ڕێگە بۆ گۆڕانکاری کە بتوانرێت لە پەرلەمانی کوردستان ئەنجام بدرێت، بوونی ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێزە، بۆ ئەوەش نمونە بە بزوتنەوەی گۆڕان لە ساڵی 2009ـدا دەهێنێتەوە، کە ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێز بوو لەناو پەرلەمانی کوردستان.
"ئەگەر بەرەی گەل، ڕەوتی هەڵوێست یان نەوەی نوێ نەتوانن دەنگێکی زۆر بهێنن و ببن بە ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێز، ئەوا هیچ گۆڕانکارییەک ڕوونادات و، هەردوو حزبی دەسەڵات، پارتی و یەکێتی، وەها تێدەگەن کە ئەوان لەسەر ڕێگەیەکی ڕاست حوکمی خەڵکی کوردستانیان کردووە، بۆیە خەڵک دووبارە متمانەیان پێ داونەتەوە" ئامێدی بۆ پەرەگراف، وادەڵێت.
بەپێی ئامارەكانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان لە عیراق، هەزار و 191 كاندید هەن، لە نێویاندا كاندیدی پێكهاتەكانی كریستیان و توركمان كە بە سیستمی كۆتا تەنیا پێنج كورسییان لە كۆی 100 كورسییەكەی پەرلەمان بۆ تەرخانكراوە.
مێڤان، کە خەڵکی ئامێدییە و، بڕیاریداوە بەشداری پڕۆسەی هەڵبژاردن بکات، باس لەوە دەکات کە هیچ خزمەتێکی دەڤەری ئامێدی نەکراوە و ئەوەش وایکردووە پێنج بۆ شەش هەزار گەنجی ئەو دەڤەرە بەرەو هەندەران کۆچ بکەن، "دەبێت دەسەڵات لە خۆی بپرسێت بۆ گەنجان کۆچ دەکەن، بەهۆی بێ کاری و نەبوونی پارە، وایکردووە گەنج تەنانەت هاوسەرگیریش ئەنجامنەدات".
هەروەها وتی "بۆ ئەم خولەی پەرلەمان، کاندیدی زۆرینەی لایەنەکان گەنجن، ئەگەر دەستوەردانی حزبەکانیان نەبێت، دڵنیام لەوەی بچنە ناو پەرلەمان خزمەتێکی باشی گەنجان دەکەن".
لە مێژوی حوكمڕانی هەرێمی كوردستان و لە دوای یەكەم هەڵبژاردنەوە لە ساڵی 1992-ـەوە، هیچ پڕۆسەیەكی هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی كوردستان لە وادەی یاسایی و دیاریكراوی خۆیدا بەڕێوەنەچووە، خولی شەشەم دەبوو لە 2022ـدا بێت و نەكرا، لەوكاتەوە هەرێم كەوتۆتە بۆشایی دەسەڵاتی یاسادانانەوە.
"گوارە و خەناوکەم فرۆشت تاوەکو خوێندنم تەواو کرد، ئەوە چوار ساڵە لە ماڵ دانیشتووم و وەک گرێبەستیش دامنامەزرێنن" ئەژین بلباس، وای وت. ئەو دەرچووی بەشی تەکنەلۆژیای زانیاریی (IT)ـیە و دانیشتووی شاری هەولێرە.
ئەژین بلباس، لە دوو خولی ڕابردووی هەڵبژرادنی پەرلەمانی کوردستان دەنگی نەداوە و ڕایوایە دەنگدان و دەنگ نەدانی هیچ ناگۆڕێت و پەرلەمانیش لە ڕابردوودا نەیتوانیوە هیچ لە ژیانی خەڵک بگۆڕێت جگە لە دەوڵەمەندبوونی چەند کەسیک لەسەر گیرفانی میللەت، "بۆ ئەم خولەی پەرلەمانیش هێشتا بڕیارم نەداوە، ئەگەر کاندیدێک بتوانێت بە گرێبەست دامەزرێنێت، ئەوا ئامادەم نەک تەنیا دەنگی خۆم، دەنگی خانەوادەکەشمانی پێ بدەین".
بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان، لە کۆی سێ ملیۆن و 789 هەزار دەنگدەر، دوو ملیۆن و899 هەزارو ٥٧٨یان کارتی بایۆمەتری هەیە و مافی دەنگدانی هەیە کە دەکاتە ڕێژەی سەدا 76.56، واتە لە هەر 100 دەنگدەرێک 76ـیان کارتی دەنگدانی لە گیرفاندایە و، دەتوانێت بەشداری پڕۆسەی دەنگدان بکات.
بلباس وتی "هیچ چاوەڕوانییەکم لە پەرلەمان نییە بتوانێت شتێک لە ژیانی من بگۆڕێت".
لەم هەڵبژاردنەدا بەراورد بە هەڵبژاردنی خولی پێنجەم، سەرووی 700 هەزار دەنگدەر ژمارەیان زیادی کردووە، بەڵام زیاتر لەسەدا 23ـیان كارتی بایۆمەترییان نییە و ناتوانن دەنگ بدەن، لە هەڵبژاردنی رابردوشدا كە كارتی بایۆمەتری مەرج نەبوو بۆ دەنگدان، رێژەی بەشداری بەپێی ئاماری ئەوكاتی كۆمسیۆن سەدا 50.33 بوو.
دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان، كه نزیكه‌ی شه‌ش ملیۆن کەسن و به‌سه‌ر پارێزگاكانی هه‌ولێر، سلێمانی، دهۆك و هه‌ڵه‌بجه‌دا دابه‌شبون، به‌پێی یاسا به‌ركاره‌كان مافی ئه‌وه‌یان هه‌یه چوارساڵ جارێك ده‌نگبده‌ن بۆ هه‌ڵبژاردنی ئه‌ندامانی په‌رله‌مان.