پەرەگراف
ساڵح زاهیر زۆر گرنگیی بە دەنگدانی هاوڵاتیان دەدات، بەوپێیەی مافێكی جێگیر و چەكێكی بەهێزە بۆ گۆڕانكاری، هەر ئەوەش وادەكات ئاڕاستەی سیاسیی و حوكمڕانی ڕاستبكرێتەوە.
ئەو ساڵانێكە لە بواری هەڵبژاردندا چالاكە، كە بەشێكی ماندوبونەكانی بۆ هاندنی دەنگدان و بەشدارییە لەو پڕۆسەیەدا، وەكو بنەمایەكی سەرەكی دیموكراسی، نەك ئەوەی دەنگی خەڵك بۆ كام حزب و كاندید دەڕوات.
"گرنگە هاوڵاتیانی كوردستان ئەم مافە بەرجەستە بكەن، بۆئەوەی بەشێكی كاریگەر و بڕیاردەربن لە پرۆسەی سیاسی و بڕیارداندا" ساڵح زاهیر، شارەزای هەڵبژاردن بۆ پەرەگراف وای وت، پێشیوایە له مێژووی مرۆڤایەتیدا بۆ گه‌یشتن به حوكمی ره‌شید و پێشكه‌وتوو تاكە رێگای كاریگەر هەڵبژاردن بووە.
هەرێمی كوردستان، لە بەردەم هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەماندایە، دوای چەند ساڵێك لە دواكەوتن، بڕیارە لە 20ـی تشرینی یەكەمی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت.
بەبڕوای زاهیر، لە ساڵی 1992ـەوە "ئەم هەڵبژاردنەیان گرنگترین هەڵبژاردنە، چونكە شەرعیەتدانە بە دامودەزگا حكومییەكان، سەرباری ئەوەش، گۆڕانكاری بەسەر پرۆسەكەدا هاتووە، هاوكات پەیوەندی نێوان حزبەكان خراپە و ناوچەكە بە گشتی لەبەردەم گۆڕانكاری گەورەدایە".
خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان، بە پێچەوانەی هەموو پرۆسەكانی پێشترییەوە، ئەمجارە بە چوار بازنەی هەڵبژاردن بەڕێوەدەچێت و كورسییەكانی لە 111ـەوە بۆ 100 كورسی كەمكراوەتەوە.
سەردار موسا، پرۆفیسۆری یاریدەدەر و مامۆستای زانکۆ بۆ پەرەگراف وتی "هەڵبژاردن گوزارشت لە ئیرادەی هاوڵاتیان دەكات بەرانبەر بەڕێوەبردنی وڵات، بەوپێیەی ئەوە دەنگدەرانن بڕیاردەدەن دەنگ بە كێ دەدەن تا ببێتە نوێنەریان، لە نێو حزب یان بەشێوەی كاندید".
بەپێی دەستوری عیراق و یاسا بەركارەكانی هەرێمی كوردستان، دەنگدان و بەشداری هەڵبژاردن، مافێكی جێگیر و بێ سانسۆری هەموو هاوڵاتییەكە كە 18 ساڵی تەمەنی پڕكردووەتەوە و بۆی هەیە چوار ساڵ جارێك نوێنەرانی بۆ پەرلەمان دیاریبكات.
لە هەندێك وڵاتی دنیا، بەشداری هاوڵاتیان لە هەڵبژاردن ناچارییە، وەك سەردار موسا دەڵێت، تەنانەت غەرامەی دارایی لەسەرە ئەگەر پشتگوێی بخات، لە بەرانبەردا هەندێك وڵات بایكۆت وەكو مافێكی دەربڕینی ناڕەزایی دەبینن.
"ئەوەی ئەم هەڵبژاردنە جیاواز دەکات لە هەڵبژاردنەکانی دیکەی هەرێم، بریتییە لە ریفراندۆمی دووەم، ئەویش گەڕاندنەوەی متمانەیە بە دامەزراوە شەرعییەکانی هەرێم" وەكو ئاماژەیەك بۆ بڕیارەكانی پێشوی دادگای فیدراڵی عیراق، كە دەستكاری شێوازی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی هەرێمی كرد و درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی هەڵوەشاندەوە.
هەڵبژاردنی خولی شەشەم دەبوو لە ساڵی 2022ـدا بەڕێوەبچێت، بەوپێیەی هەڵبژاردنی خولی پێنجەم لە ئەیلولی 2018ـدا بوو، بەڵام ناكۆكی حزبەكان دوایخست و دواتر پەرلەمان تەمەنی خۆی بۆ ساڵێك درێژكردەوە تا ئەوكاتەی دادگای فیدراڵی عێراق لە ساڵی رابردوودا هەڵیوەشاندەوە.
بەپێی ئەو گۆڕانکارییەی لە یاسای هەڵبژاردن کراوە بە بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق، ١١ کورسییەکەی کۆتای پێکهاتەکان کە پێشتر لە پەرلەمانی کوردستان هەبوو کەمکرایەوە بۆ ٥ کورسی و شێوازی هەڵبژاردنیان گۆڕدراو دابەشکران بەسەر بازنەکانی هەڵبژاردندا، ئەوەش یەکێتی و حیزبەکانی دیکەی دڵخۆشکردووەو دەڵێن: پێشتر هەر ١١ کورسییەکە بۆ پارتی یەکلا دەبووەوە، بەڵام ئەم هەڵبژاردنە جیازازەو هەرلەسەرەتاوە پارتی ئەو ١١ کورسییەی نەماوە، بەوەش ناتوانێت نیوە+١ی پەرلەمانی هەبێت وەک خولی پێنجەمی پەرلەمان.
"بەشداری هاوڵاتی لەم هەڵبژاردنە گرنگە و دانپێدانان و مامەڵەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە لەگەڵ هەرێمی کوردستان وەکو هەرێمێکی دەستوریی خاوەن دامەزراوەی شەرعی کە نوێنەرایەتی خەڵكی هەرێمی کوردستان دەکات" سەردار موسا وادەڵێت.
هەروەها رونیكردەوە كە هەڵبژاردنی ئەمجارە دەتوانێت پەیوەندی نێوان هەرێم و بەغدا بخاتە سەر رێچكەی یاسایی و هاوكات رزگاركردنی هەرێمە لە بۆشایی گەورەترین دامەزراوەی یاسایی.
هەرێمی كوردستان دوو ساڵە لە بۆشایی دەسەڵاتی یاساداناندایە كە پەرلەمانە، وەكو باڵاترین دەسەڵاتی دەركردنی یاسا و چاودێری ئەدای حكومەت.
نەواف میکائیل، مامۆستای ئاینیی بە (پەرەگراف)ـی وت "ئاینی ئیسلام زۆر گرنگی بەوە دەدات خەڵک بڕیاربدات لە دانانی دەسەڵاتێکی تازە"، نمونەی ئەوە دەهێنێتەوە دوای كۆچی دوایی پەیامبەری ئیسلام خەلیفەکانی راشیدین بەشێوەی شورا واتە پرسکردن بە خەڵک هەڵبژێردراون، "یەک بە یەک پرسیان بە خەڵک کردوە ئینجا خەلیفەیەک دانراوە، کەواتە زۆر گرنگە خەڵک بەشداری هەڵبژاردن بکات، کێی پێ پەسەندە با دەنگی خۆی پێ بدات".
لە هەڵبژاردنی ئەمجارەدا، جگە لە دەیان كاندیدی سەربەخۆ، ژمارەیەك پارتی سیاسی و لیستی نوێ پێكهێنراون، لە دەرەوەی پارتی و یەكێتیی و حزبە كۆنەكانی دیكە، كێبڕكێی چوونە پەرلەمان دەكەن.
نەواف میکائیل وتی "دەبێت هەموومان هانی خەڵک بدەین بچنە سەر سندوقەکانی دەنگدان و دەنگی خۆیان بدەن و بە هیچ شێوەیەک بایکۆت نەکەن، هەندێک دەڵێن ئەگەر دەنگیش بدەین هیچ ناگۆڕێ، ئەوە هەڵەیە، ئێمە دەبێت یەکەمجار باس لەوە بکەین ئەمە مافی هاوڵاتییە لە رووی یاسایی و ئاینییەوە... پێچەوانەی ئەمەش واتە دیکتاتۆری و پشتگوێخستنی ڕاو بۆچوونی خەڵک".
بەپێی ئامارەكانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان لە عێراق، هەزار و 191 كاندید هەن، لە نێویاندا 38 كاندیدی پێكهاتەكانی كریستیان و توركمان كە بە سیستمی كۆتا پێنج كورسییان لە كۆی 100 كورسییەكەی پەرلەمان بۆ تەرخانكراوە.
"هەڵبژاردن گرنگترین و دیموکراسیترین شێوازی مومارەسەکردنی پڕۆسەی سیاسی هەر وڵاتێکە، بۆیە زۆر گرنگە هەر تاکێک ئەو مافە سەرەتاییە بەكاربهێنێت، كە تاکە رێگایە وادەكات هاوڵاتی لە قۆناغەکەی خۆیدا یاخود لەوکاتەی دەنگدانی خۆیدا دەبێتە حاکم لەسەر هەر سێکتەرێک" بەوتەی کاوار رەسول نێروەیی، چاودێری سیاسی لە دهۆک بۆ پەرەگراف.
ئەو دەڵێت، هەڵبژاردن یەکێکە لە شادەمارەكانی گۆڕینی دەسەڵات یان بەردەوامیدان بە دەسەڵات، بۆیە پێویستە هاوڵاتیان بەشدارییەکی کارای تێدا بکەن، "ئەگەر بۆ وڵاتانی دیموكراسی یان ئەوانەی خاوەن كیانی سەربەخۆن هەڵبژاردن جارێك گرنگ بێت، ئەوا بۆ هەرێمی كوردستان كە لە پرۆسەیەكی سیاسی راگوزەردایە زۆر گرنگترە".
هەرێمی كوردستان كە ژمارەی دانیشتوانی نزیكه‌ی شه‌ش ملیۆن کەسن و به‌سه‌ر پارێزگاكانی هه‌ولێر، سلێمانی، دهۆك و هه‌ڵه‌بجه‌دا دابه‌شبون، زیاتر لە سێ ملیۆن و 789 هەزار دەنگدەری هەیە، بەڵام تەنیا دوو ملیۆن و 899 هەزار و 578یان کارتی بایۆمەتری هەیە و مافی دەنگدانی هەیە بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان.