كانديدانى ژن لە یەككاتدا شەڕی كورسی و ناوزڕاندن دەكەن

پەرەگراف

خەیاڵ لەوەتەی بووەتە كاندید هەرچی قسەی نەشیاو هەبووە بیستوویەتی، بەڵام هیچ یەكێكیان لە شەڕی بەدەستهێنانی كورسی پەرلەمان ساردی نەكردووەتەوە و بە پاڵپشتی خێزانەكەی شەڕی دژەكانیشی دەكات.

ئەو ژنە كاندیدی حیزبی سۆسیالیستە لە هاوپەیمانی هەرێمی کوردستان بۆ خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان، نەك هەر لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا، تەنانەت كار گەیشتۆتە دەستتێوەردانی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆی خەڵكیش لە بڕیاری كاندیدبونیدا، "هیچ گرنگیم بەو شتانە نەداوە و بەپێچەوانەوە هەنگاوی زیاتر بەرەو سەركەوتن دەنێم" خەیاڵ سدیق حاجی بۆ پەرەگراف وای وت.

بەپێی بەدواداچونی پەرەگراف، بە دەگمەن پۆستەر و پۆستێكی كاندیدی ژن دەبینیت لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا، شەپۆلێك لە كۆمێنت و قسەی نەشیاوی لەژێردا نەنوسرابێت.

سیدرا فازڵ دۆسکی، کاندیدێکی دیکەی ژنە لە لیستی بەرەی گەل لە دهۆک بۆ پەرەگراف وتی "هەرکاتێک ژنێک هەنگاو بۆ سەرکەوتنی خۆی بنێت، کۆمەڵگە بەچاوێکی تر سەیری دەکات، من خۆم کاندیدم کردوە و بەهەموو شێوەیەک بڕوام بەتواناکانی خۆم هەیە و دوای دەرچوونمان بەکردار دەیسەلمێنین کە هیچ جیاوازیمان لەگەڵ پیاو نییە بۆ خزمەتکردنی خەڵك".

ئەو نایشارێتەوە بە تەلەفۆن خۆی و خێزانەكەی بێزار كراون بەهۆی خۆکاندیدکردنیەوە، بەڵام لە بەرانبەردا پشتگیریشی هەبووە، "ژنان لەكاتی هەنگاونان بۆ سەركەوتن دەبێت تەحەمولی گلەیی و كێشەكانیش بكەن".

هەزار و 191 كاندید هەن بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان؛ لەو ژمارەیە 368 كاندیدیان ژنن كە زۆرینە دەكەونە بازنەی سلێمانی بە 162 كاندید، بەدوای ئەودا لە بازنەی هەولێر 118 كاندیدی ژن، لە بازنەی دهۆك 66 و لە بازنەی هەڵەبجە 22 كاندیدی ژن كێبڕكێی بەدەستهێنانی كورسی پەرلەمان دەكەن.

"ئاستی رۆشنبیری تاک بەرامبەر خۆکاندیدکردنی ژن و داخراویی کۆمەڵگە، دوو هۆکاری سەرەکین کە ژنانی کاندید روبەڕوی کۆمێنتی نەشیاو و بێزارکردن دەبنەوە" بەوتەی پەری بەرواری، چالاكوانی ژنان بۆ پەرەگراف. هەروەها پرسیاری ئەوەی هەیە "كاتێك باسی ئەوەدەكرێت جیاوازی لە نێوان ژن و پیاودا نییە، بۆچی پیاوان روبەڕوی قسەی نەشیاو نابنەوە و تەنیا ژنان دەگرێتەوە؟".

خولی شەشەمی پەرلەمان پێكدێت لە 100 كورسی، لانیكەم 30 كورسی بۆ ژنان بەپێی سیستەمی كۆتا دانراوە، لەو ژمارەیەش 11 كورسی لە سلێمانی، 10 كورسی لە هەولێر، هەشت كورسی لە دهۆك و یەك كورسی لە هەڵەبجەیە.

خەیاڵ سدیق دەڵێت "کۆمێنتی نەشیاو بەرامبەر کاندیدانی ژن لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان نوسراوە، سەرەتای خۆ کاندیدکردنم تەداخول و کێشەی جۆراجۆر بۆ منیش هەبوو، بەڵام مادام خێزانەکەم پشتگیریم دەکەن ئەوە بۆ من هەموو شتێکە".

پێشیوایە هۆكارەكەی ئەوەیە لە ناو كۆمەڵگەی كوردیدا، وایدەبینن ژنانی كاندید ئەگەر دەنگی پێویست بەدەستنەهێنن ئەوا "بە خراپ بۆ ژنەكە دەشكێتەوە و پێی كەمدەبێتەوە، لەكاتێكدا ئەمە پرۆسەیەكی دیموكراسییە و لە كۆتاییدا هەندێك دەردەچن و هەندێك دەرناچن".

لە سەرتاسەری هەرێمی كوردستان زیاتر لە دوو ملیۆن و 898 هەزار دەنگدەر لە 20ـی ئۆکتۆبەری ئەمساڵ دەنگدەدەن، كە نزیك بە نیوەیان لە دەنگدەرانی ژن پێكهاتوون.

"خەڵکی ئێمە تائێستا قیمەتی دەنگی خۆی نازانێت، من بینیومە لەکۆمێنتەکان نوسراوە ئەم ژنە شکلی وەكو فڵان وایە بۆیە دەنگی پێدەدەم، بەڵام بیر لەوەناکاتەوه كاندیدەكە دەتوانێت چی بۆ بکات یان ئەزمون و بڕوانامە و تواناكانی چین، تەنیا شێوە و شكڵی دەبینێت"، خەیاڵ داواكارە خەڵك لەسەر بنەمای توانا و ئەزمون و بەرنامە دەنگ بە كاندیدان بدەن نەك شێوە و روخسار.

لە پێنج خولی رابردووی پەرلەمانی كوردستان، ژمارەی پەرلەمانتارانی پیاو نزیكەی سێ هێندەی ژنان بوون، كەمترین ژمارەی پەرلەمانتاری ژن لە یەكەم خولدا بووە كە تەنیا شەش كورسییان هەبوو لە كۆی 105 كورسی بەرێژەی كەمتر لە سەدا 6، بەپێی راپۆرتێكی ئینستیوتی پەی بۆ پەروەردە و گەشەپێدان، كە بە هاوكاری سندوقی‌ نیشتیمانی‌ ئەمەریکی بۆ پاڵپشتی‌ دیموكراسی‌ (NED)ئامادە و بڵاویكردەوە.

لە خولی دوەمی پەرلەمان ژمارەی كورسی ژنان گەیشتە 29 كورسی بە رێژەی زیاتر لە سەدا 26، لە خولی سێیەم زۆرترین كورسی ژنان هەبوو كە گەیشتە 40 كورسی بە رێژەی زیاتر لە سەدا 36، خولی چوارەم كەمبۆتەوە بۆ رێژەی خوار سەدا 30 و 33 ژن چوونە پەرلەمان لە كۆی 111 كورسی، دوایین خولی پەرلەمانیش ژمارەی ژنان بە رێژەی سەدا 30 زیاتر و گەیشتە 34 كورسی.

"ئێستا رۆڵی ژن لەبادینان باشترە لەجاران، دەیان ژنی بەتوانا و زیرەک و پسپۆڕی جۆراوجۆرمان هەیە و کاری زۆر گرنگ بۆ کۆمەڵگا ئەنجامدەدەن، ئەگەر پیاو یەک هەنگاو بۆ سەرکەوتنی خۆی بنێت دڵنیام ژن دووجار هەنگاو دەنێت، بەڵام هێشتا بۆ کۆمەڵگا ماوە و بۆچوونی ئەوان بۆ ژن بەگشتی وەکو پیاو نییە، هیوادارم ئیتر ئەمە بەس بێت و بەچاوێکی باش تەماشای ژن بکرێت و هاوکاری بکرێت" ئەوە داواكاری سیدرا فازڵ دۆسکی بوو.

كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق، رێكار و رێنمایی هەیە بۆ وەرگرتنی سكاڵای كاندیدانی ژنان لە كاتی هەراسانكردن و پێشێلكاری تا دەگات بە سزای دارایی.

سەگڤان حەسەن، نوێنەری لقی دهۆکی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان بۆ پەرەگراف وتی "تائێستا هیچ کاندیدێکی ژن سکاڵای لەسەر ئەم پرسە(هەراسانكردن و ناوزڕاندن) لای ئێمە تۆمارنەکردوە تا رێکاری یاسایی بگرینەبەر"، ئەوەشی رونكردەوە هەر کاندیدێک سوکایەتی پێبکرێت یاخود پۆستەرەکانی بدڕێندرێت یان هەر جۆرە پێشلکارییەکی تر، ئەوا  دەتوانێت سکاڵا تۆماربکات و بەدوایدا دەچن.

كورسی كۆتای ژنان لە پەرلەمانی عێراق كەمترە بەراورد بە كوردستان، بەغدا له‌ دوای ساڵی 2003 و قۆناغی نوێی حوكمڕانی له‌ عێراقدا، به‌ ده‌ستور و دواتر یاسا کورسی كۆتای بۆ ژنان جێگیرکرد، به‌ مه‌رجێك له‌ سه‌دا 25ی كۆی كورسییه‌كان كه‌متر نه‌بێت، بەڵام چەندینجار ژنان كۆتایان تێپەڕاندووە، لە دوایین هەڵبژاردنی پەرلەماندا 57 ژن بە دەنگی خۆیان چوونە پەرلەمانی عێراق.

"هۆکاری سیاسی و ئایینی رۆڵی هەیە لە هەراسانكردنی كاندیدانی ژن، بەتایبەت کەسانی توندڕەو کە ڕەنگە پێیان دروست نەبێت یاخود قایل نین ژنێك وێنەی خۆی هەڵواسێت، لەكاتێكدا بەپێی یاسا ژن و پیاو هەردووکیان مافیان هەیە خۆیان کاندید بکەن... ئێمه پێویستمان بە رۆشنبیری و تێگەیشتنی زیاترە بەرانبەر بە پێگەی ژن لە کۆمەڵگەدا" پەروەری بەرواری، وای وت.

له‌ ده‌ستوری هه‌میشه‌یی عێراق، جگه‌ له‌ جێگیركردنی سیسته‌می كۆتا، له‌ مادده‌ی 20ـدا هاوشانی پیاو هه‌موو مافێكی به‌ ژنان داوه‌ تا به‌شداری له‌ كاروباری گشتیدا بكه‌ن و به‌ مافه‌ سیاسییه‌كانیان بگه‌ن لەوانە ده‌نگدان، هه‌ڵبژاردن و خۆپاڵاوتن.