پارتە نوێیەكانی هەڵبژاردن؛ بەڵێنی گۆڕانكاری و كێبڕكێ بۆ دەسەڵات

13-10-2024 09:46

پەرەگراف- فەرمان سادق

پارت و لیستە نوێیەكانی هەرێمی كوردستان، هەرچەندە كێبڕكێی وەرگرتنی دەسەڵات دەكەن، بەڵام تەواو دڵنیانین و چاوێكیان لەسەر ئەوەیە؛ لانیكەم سەركردایەتی بەرەیەكی بەهێزی ئۆپۆزسیۆن بكەن.

ئەوەش لە كاتێكدایە بەپێی بەدواداچون و خوێندنەوەی پەرەگراف، كارنامەی هەریەك لە ڕەوتی هەڵوێست و بەرەی گەل بە بەرگی حوكمڕانی دوراوە نەك دەرەوەی دەسەڵات.

ئەو دوو لیستە، كە سەركردەكانیان پێشتر لە ریزی حزبە جیاوازەكانی هەرێمی كوردستاندا بوون و دەركەوتوون و هەندێكیان پەرلەمانتار و دەسەڵاتداریش بوون، ئێستا وەكو دوو روخساری نوێی گۆڕەپانی پڕۆسەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان خۆیان نیشاندەدەن و چاویان لە گۆڕانكارییە.

كارنامەی هەردوو پارتە نوێیەكە؛ لە روبەڕوبونەوەی گەندەڵی، رێكخستنەوەی پەیوەندی لەگەڵ بەغدا، بە نیشتیمانیكردنی هێزەكانی پێشمەرگە و زۆربەی كەرتەكانی دیكەدا، هاوشێوەی زۆرێك لە حزبەكانی دیكەن، بەبێ رونكردنەوەی پێویست و خستنەڕوی رێكارەكانی جێبەجێكردنی بەڵێنەكانیان، تەنانەت نایانەوێت پێشبینیی بكەن پێگە و ژمارەی كورسییەكانیان چەند دەبێت.

هەزار و 191 كاندید لە چوارچێوەی 136 حزب، هاوپەیمانی و بە شێوەی تاك شەڕی مسۆگەركردنی 100 كورسی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دەكەن، ئەوەش لە چوار بازنەی هەولێر، سلێمانی، دهۆك و هەڵەبجە.

هەڵوێست ئۆپۆزسیۆنە

ڕەوتی هەڵوێست ئەگەرچی لە بەرنامەكەیدا جێبەجێکردنی زۆربەی بەڵێنەكانی بە حوكمڕانی دەكرێت، بەڵام زیاتر مەیلی بەلای ئەوەدایە ببێتە ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێز و چاوی لەوەیە هێزەكانی دەرەوەی دەسەڵات، دواتر لە پەرلەماندا پێكەوە هاوپەیمانی ببەستن.

"هەڵوێست بڕیاریداوە ببێتە ئۆپۆزسیۆنێکی واقیعی، یانی تاوەکو نەبین بە زۆرینە بەشداری پێکهێنانی حکومەت لەگەڵ پارتی و یەکێتی ناکەین" سەردار قادر، وتەبێژی رەوتی هەڵوێست بۆ پەرەگراف وای وت.

هەڵوێست ژمارەیەك پەرلەمانتاری پێشووی عێراق و هەرێمی كوردستان، سەركردایەتی و كەسایەتی سیاسی و رۆشنبیری پارێزگاكانی هەرێم و هەندێك لە سەركردەی پێشووی لایەنەكانی تر، پێكەوە ئەمساڵ بۆ هەڵبژاردن پێكیانهێناو لە كۆنگرەیەكدا، عەلی حەمەساڵح، وەكو كەسی یەكەم دیاریکراو پاشان بوو بەسەرۆكی لیستەكەیان لە سلێمانی.

ئەو ڕەوتە لە نامیلکەیەکی 23 لاپەڕەیی، کارنامە و پلانی خۆی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان داڕشتووە. دیدگای سیاسی رەوتەکە لەسەر ئەوە دامەزراوە ئەو حزبانەی دەسەڵاتیان لە کوردستان لە دەستدایە، لە حوکمڕانیدا شکستیانهێناوە و بەهۆکاری دەزانن بۆ هەموو گرفت و قەیرانێک کە رووی لە کوردستان کردووە.

بەپێی كارنامەكە، ئەوان دەبن بە هێزێکی سیاسی جدی و رەخنەی جدییان دەبێت و جێگرەوەی عەقڵانی دەخەنەڕوو بۆ چارەسەری گرفتەکان، لەسەر بنەمای زانین بەرانبەر هەڵە و خراپییەکان کێبڕکێی سیاسی دەکەن.

وتەبێژی رەوتی هەڵوێست دەڵێت، رەوتەکەیان بۆ کۆمەڵێک پرسی گرنگ دروستبووە؛ یەکێک لەوان رێکخستنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان هەولێر و بەغدایە، "کە بەلای ئێمەوە کلیلی چارەسەری سەرجەم گرفتەکانە، بۆیە پێویستە ئەو دۆسیەیە لە چنگی عەقڵیەتی حزبی دەربهێندرێت و بکرێت بە دۆسیەیەکی نیشتمانی بۆ ئەوەی گرفتەکان بەپێی پلانێک و لەژێر سایەی دەستوور چارەسەر بکرێن".

ئەوەشی خستەڕوو پرسی شەفافکردنی سێکتەرەکانی داهات، یەكێكە لە ئامانجەكانیان تا سەرجەم داهاتەکان بچنەوە خەزێنەی حکومەت، بۆیە ئەگەر کورتهێنان هەبێت ئەوا دەبێت داهاتی نیشتمانی زیاد بکرێت بەجۆرێک نەبێتە بارگرانی بەسەر گیرفانی هاوڵاتیانەوە، بەڵکو دەبێت حکومڕانییەک بێتە کایەوە سیاسەتی کارکردنی کەمکردنەوەی خەرجی و زیادکردنی داهات بێت.

وەک سەردار قادر باسی دەکات، پرسی برەودان بە ئازادی بیروڕا، یەکێکە لەو پرسانەی رەوتی هەڵوێست کاری بۆ دەکات کە ئیدی کەس لەسەر فکری سیاسی سزا نەدرێت.

هەڵوێست لە كارنامەكەیدا كە پەرەگراف بەدواداچونی بۆ كردووە؛ دیدگای نیشتمانی خۆی داڕشتووە بۆ پەیوەندی لەگەڵ بەغدا، روبەڕوبونەوەی گەندەڵی، بە نیشتمانیکردنی هێزی پێشمەرگە و هێزەکانی ناوخۆ و ئاسایش، دۆسیەی وەبەرهێنان، دۆسیەی نەوت، دۆسیەی خانەنشینی، خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان، دۆسیەی ژینگە و تەندروستی، کێشەکانی رێگاوبان و گواستنەوەی گشتی، پلانی ستراتیژی پەروەردە و فێرکردن، دیدی نەهێشتنی توندتیژی، نەهێشتنی بێکاری، ئازادی رادەربڕین و مافی مرۆڤ، کشتوکاڵ، ئاو و سەرچاوەکانی ئاو، هەروەها چارەسەریان خستۆتەڕوو.

رەوتی هەڵوێست، پێیوایە بەهۆی نەبوونی دەزگای میدیای زەبەلاح نەیانتوانیوە کارنامەی بانگەشەی هەڵبژاردنی خۆیان بە خەڵک بگەیەنن، میدیاکانی سەر بە دەسەڵاتیش کەمترین بواریان بۆ رەخساندون دەنگی خۆیان بگەیەنین، "تەنیا لەسەر سۆشیال میدیا کار دەکەین و هیوادارین هاوڵاتیان لە خەمی گشتی ئێمە تێگەیشتبن کە بۆی دامەزراوین" سەردار قادر وادەڵێت.

لیستەكە لە چوار بازنەكەی هەڵبژاردن بە 72 كاندید بەشدارە، زۆرترینیان دەكەونە سلێمانی كە 43 كاندیدە، هەروەها لە هەولێر 16 كاندید، لە دهۆك 10 كاندید و سێ كاندیدیان لە هەڵەبجە هەیە.

لە بارەی پێشبینی بەدەستهێنانی كورسی پەرلەمانەوە، وتەبێژەکەی رەوتەکە دەڵێت؛ وەک لایەنێکی سیاسی بە گیرفانێکی بەتاڵ هاتوون و دەستیان داوەتە کاری سیاسی، بۆیە هیچ ناوەندێکی راپرسییان نییە و هیچ ناوەندێکیشیان رانەسپاردووە بۆ ئەنجامدانی راپرسییەک کە رەوتەکە چەند کورسی دەهێنێت، چونکە ئەمە ئیمکانیەتی دارایی دەوێت.

سەردار قادر وتی "ئێمە هەوڵمانداوە کورسییەکی باش بەدەستبهێنین، بەڵام هیچ زانیارییەکمان نییە کە چەند کورسی دەهێنین، چونکە کورسی لەسەر بنەمای ئاستی بەشداری دەنگدەران نرخەکەی دەردەکەوێت".

گەل هەر دەسەڵاتی دەوێت

بەرەی گەل، بە دیزاینی گەڕانەوە بۆ دەسەڵات دروستبووە و هەرچی دروشمیەتی لەسەر بنەمای وەرگرتنی حوكمڕانییە، دەیانەوێت هەرزوو دەستوری هەرێمی كوردستان دابنرێت و دواتر هەموو سكێتەرەكان رێكبخەنەوە، بەڵام بۆ خۆشیان روون نییە بە چەند كورسییەوە دەچنە پەرلەمان تا دەسەڵات وەربگرن.

لە كەسی یەكەمەوە تا زۆرێك لە سەركردە و كاندیدەكانی بەرەی گەل، پێشتر لە لوتكەی دەسەڵات و لێپرسراوێتییە جیاوازەكانی حزبی باڵادەست و خودی دەسەڵاتی حوكمڕانیشدا بوون، حزبەكە ئەمساڵ بۆ هەڵبژاردن دروستكراوە و سەرۆكایەتییەكەی و كاندیدی یەكەمی لە سلێمانی، لاهور شێخ جەنگی، هاوسەرۆكی پێشووی یەكێتییە، كە چەند ساڵێك لەمەوبەر لە ئەنجامی ناكۆكی و بارگرژی ناوخۆیی یەکێتی لە لوتكەی دەسەڵات لابرا.

"ئەوەی ئێمە جیا دەکاتەوە ئەوەیە کە پێشتر هەموومان لە دەسەڵات بووین، وازمان لێهێناوە و هاتووینەتە بەرەی گەل و دەمانەوێت داکۆکی لە مافاکانیان بکەین و خزمەتیان بکەین، بۆیە ئەمەیە جیاوازی ئێمەیە لەگەڵ لایەنەکانی دیکەی ئۆپۆزسیۆن" بەوتەی سەردار هەرکی، لێپرسراوی بارەگای بەرەی گەل لە هەولێربۆ پەرەگراف.

بە نامیلکەیەکی 115 لاپەڕەیی، کارنامە و پلانی خۆی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان داڕشتووە. بەرەی گەل، کە بە دروشمی (بە ئێمە دەکرێت)، دیارترین خاڵەکانی کارنامەکەی لە 20 خاڵدا چڕ کردووەتەوە کە کۆمەڵێک دروشمی گشتگیرن لە بوارە جیاوازەکاندا.

لە كارنامەكەیدا وەرگرتنی دەسەڵات و دامەزراندنی حکومەتی هاوڵاتی، دابینکردنی بژێوی ژیان و ئاسایش و ئارامی، هێنانەکایەی سەردەمێکی نوێی حوکمڕانی و ئاوەدانی، بەگژداچوونەوەی گەندەڵی و تاڵانی، راگرتنی چەکی نایاسایی و میلیشیایی، دوورخستنەوەی دەستی حزب لە دادگاکان، دامەزراندنی پەیوەندییەکی تەندروست لەگەڵ بەغدا، چارەسەری ریشەیی مووچە و هاوتاکردنی لەگەڵ عێراق، دامەزراندنی ئابوورییەکی بەهێزی نیشتمانی، خزمەتکردنی هێزی پێشمەرگە و هێزەکانی ناوخۆ هەن.

لێپرسراوەكەی بەرەی گەل دەڵێت، کارنامەكەیان لەسەر دوو بنەما داناوە، ئەوانیش راستکردنەوەی دەسەڵات لەسەر بنەمای خزمەتکردنی هاوڵاتی و دابینکردنی ژیانێکی ئاسوودە و شکۆمەند، هەروەها بێ ئەوەی قەوارەی هەرێمی کوردستان لاواز بکرێت کە بەری رەنجی خەباتی میللەتە، "کاردەکەین بۆ داڕشتنەوەی بنەمای یاسایی، چونکە زۆرێک لە سێکتەرەکان بێ بنەمای یاسایی دەچنەڕێوە، بۆیە گرنگترین کارێک ئەوەیە هەرێمی کوردستان ببێتە خاوەنی دەستووری خۆی".

سەردار هەرکی رونیكردەوە بنەمایەكی دیكە پرسە داراییەکانە، کە چەندین ساڵە حکومەتی هەرێم بودجەی رەوانەی پەرلەمان نەکردووە و کەس نازانێت خەرجی و داهات چۆنە، "زۆر بایەخیشمان بە سەربەخۆیی دادگا و سەروەری یاسا داوە، لەبەر ئەوەی بنەمای کۆمەڵگە، بوونی یاسایە کە پارێزەری مافەکانیشە کە بە دادگایەکی سەربەخۆ دەکرێت".

هەر لە كارنامەكەی بەرەی گەل، پاراستنی بەها و کەرامەت و ژیانی مرۆڤ،پاراستنی پێگەی رێزلێگیراوی ژنان، دامەزراندنی میدیایەکی نیشتمانی بەرپرسیار، خزمەتکردنی وەرزش و تواناکانی گەنجان، دامەزراندنی پەروەردەیەکی هاوچەرخ و پێشکەوتوو، خزمەتکردن و راگرتنی شکۆی بەرزی مامۆستایان، پاراستنی رەسانەیەتی کولتوری کوردەواری، دامەزراندنی سیستمێکی تەندروستی بەهێز، باسی پاراستنی ژینگەشی تێدایە.

هەركی پێیوایە ئەوان یەکەمین لیستن باسیان لە کاریگەرییەکانی ئینتەرنێت و پلاتفۆڕمەکان و هاتنە پێشەوەی ژیری دەستکرد کردووە کە کاریگەریان بەسەر کۆمەڵگەوە هەیە، "دەمانەوێت هەم خزمەتی هاوڵاتیان بکەین و هەمیش قەوارەی هەرێمی کوردستان بپارێزین و گەشەی پێبدەین".

"بە هەموو رێگەیەک هەوڵمانداوە پەیامی بەرەی گەل بە خەڵک بگەیەنین، لەوانەیە بەپێی پێویست نەمانتوانی بێت، بەهۆی بارودۆخی خراپی هاوڵاتیان کە وایکردووە کەمتر بایەخ بە بەرنامە دەدات، بەڵکو زیاتر شتی مەلموسیان دەوێت، چونکە هەموو حزبەکان پێشتر پابەندی بەڵێنەکانی هەڵبژاردن نەبوون، ئەمەش دۆخێکی نا ئومێدی لای هاوڵاتیان دروستکردووە" بەوتەی سەردار هەركی.

بەرەی گەل لە چوار بازنەكەی هەڵبژاردن 122 كاندیدی هەیە و لەو ژمارەیە؛ 40 كاندیدی لە هەولێرە، 44 لە سلێمانی، 35 لە دهۆك و سێ كاندیدی بۆ بازنەی هەڵەبجە داناوە.

لێپرسراوی بەرەی گەل لە هەولێر سەبارەت بە پێشبینییان بۆ بەدەستهێنانی کورسی، ئەو پرسەی بەستەوە بە بەشداری دەنگدەران، "ئەگەرچی بەپێی زۆرینەی راپرسییەکان کە ئەنجامدراون نیشانی دەدات دەنگی بەرەی گەل زۆر لە پێش بێت، لەگەڵ ئەمەشدا ناوتوانم ژمارەی کورسییەکان پێشبینی بکەم".

هەنگاوێك بەرەو فرەیی

كەمال رەوف، كە ساڵانێكە چاودێری بارودۆخی سیاسی هەرێمی كوردستان دەكات، بڕوای بەوەنییە هیچ هێزێكی نوێ لە چاوتروكانێكدا و بە دەنگدان، حوكمڕانی چەندین ساڵ و قوڵی یەكێتی و پارتی بگۆڕێت، بەڵكو زیاتر ئومێدی لەسەر ئەوە هەڵچنیوە، حزبە نوێیەكان فرەیی دروستبكەن و رێگەنەدەن تەنیا دوو حزب لە گۆڕەپانەكەدا هەبن.

"ئەوەی لای ئێمە هەیە، بوونی ئەو دوو حزبە نوێیە یەک سوودی هەیە بۆ ئەم قۆناغە ئەویش ئەوەیە بتوانن دەسەڵات کە ئێستا بە دەست پارتی و یەکێتییەوە، کەمتر لە دەستی ئەوان بێت، بەڵام ئەگەر ئەم لایەنانە ببنەوە بە پاشکۆی هەردوو هێزی دەسەڵات ئەوا دووجار خەڵک زیان دەکات" کەمال رەوف، نوسەر و چاودێری سیاسی بۆ پەرەگراف وای وت.

لەروی واقعییەوە، هەرێمی كوردستان بۆ دوو زۆنی زەرد و سەوز بەسەر دەسەڵاتی پارتی و یەكێـتیدا دابەشبووە، هەرچەندە حكومەت بە بەشداری پارتی، یەكێتی، گۆڕان، و هەندێك لایەنی دیكەی وەكو سۆسیالیست و توركمان و كریستیانەكان پێكهێنراوە.

رەوف رونیكردەوە كە دوو تێگەیشتن لای دەنگدەری کورد هەیە؛ یەکێکیان پێیوایە دوای دەنگدان راستەوخۆ ئەو حوکمڕانیەی ئێستای پارتی و یەکێتی 180 پلە دەگۆڕێت، "ئەمەش تێگەیشتنێکی هەڵەیە و پێشتر گۆڕان هەیبووە، چونکە بونیادی هەرێمی کوردستان وەها نییە کە هێزی چەکداری نیشتمانی هەبێت و حزبیش وەها باڵادەست نەبێت بەسەر حکومەتەوە و دەوڵەتی قووڵیش نەبێت".

ئەو تەواو بەپێچەوانەوە بیردەكاتەوە و پێیوایە بەوشێوەیە نییە كە "بتوانی لە رێگەی دەنگدان و سندوقی هەڵبژاردنەوە حکومەت بگۆڕیت و ئەو کەسەشی دێتە دەسەڵات بتوانێت بڕیارەکانی جێبەجێبکات".

كەمال رەوف ئەوەشی خستەڕوو ئەو دوو هێزە نوێیە لە پەرلەمان چەند کورسییان هەبێت، گرنگە ببنە خاوەن پڕۆژە لەناو پەرلەمان، بۆ ئەوەی دەسەڵات دابەشببێت تاوەکو سەنتڕاڵی دەسەڵات لای پارتی و یەکێتی کەمتر ببێت، "گرنگە ببنە بەرەیەک لە دەرەوەی دەسەڵات و خاوەن پڕۆژە".

لە هەڵبژاردنی ئەمجارەدا، هیچ یەكێك لە حزبە سەرەكییەكانی هەرێمی كوردستان و نوێیەكانیش، لە چوارچێوەی هاوپەیمانیدا بەشداری ناكەن، هەر یەكێك بۆ خۆی و دروشمەكانیشیان دژی یەكترییە، لە دەرەوەی حزبەكان و كۆتای پێكهاتەكان، 84 كاندیدی تاك بەناوی سەربەخۆوە چاویان لە كورسی گشتیی هەیە.

کەمال رەوف، باسی ئەزموونی یەکەمی ئۆپۆزسیۆن دەکات كە پەیوەستی دەكات بە گۆڕانەوە و پێیوایە سەرکەوتوو نەبوو، هەرچی ئەزموونی دووەمە کە ئەویش خۆی لە نەوەی نوێ دەبینێتەوە، دەڵێت؛ ئەوانیش لەناو پەرلەمان دابەشبوون و، بوون بە بەشێکی تەواوکەر لە دەسەڵات کە هەندێکجار لە "مەلیک، مەلیکتر دەبن، ئەمەیە مەترسییەکە".

بە هیوایە ئەو دوو حزبە بەو ئاراستەیەدا بچن و بتوانن گۆڕانکارییەک دروستبکەن، "ئەگەرچی نابێتە گۆڕانکارییەکی ریشەیی ئەوەی خەڵک داوای دەکات کە گۆڕینی دەسەڵاتە بە یەکجاری"... هەرچەندە "زۆر قورسە ئەو هاوکێشەیە بە هێزێکی وەک ئەو گروپانەی تازە دەرکەوتوون بگۆڕیت".

رەوف دەڵێت، هیچ پڕۆژەیەکی جدی نەدیوە و ئەوەی هەیە پەرچە کردارە، بۆ نمونە پڕۆژەیەک بوونی نییە بڵێت لەمەولا بەوجۆرە مامەڵە لەگەڵ بەغدا دەکەن، یان ئەو تەنگەژە داراییەی هەیە، یان هەر دۆسیەیەکی دیکە چیی بۆ دەكەن.

"ئەوان تەرکیزیان لەسەر گەندەڵی و نادادپەروەری بووە کە مناڵێکی بچووکیشدەیزانێت، لە كاتێكدا دەکرا تەرکیزیان لەسەر پڕۆژەکانیان بووایە، نەک ناشرینکردنی ئەوان بۆ خاتری ئەوەی خۆت جوان نیشان بدەی" كەمال رەوف، بڕوای تەواوی بەوەهەیە کۆمەڵگە پێویستی بەوە نییە بە پارتی و یەکێتی بڵێی گەندەڵ، چونکە دەیزانێت.

بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان، دوو ملیۆن و 899 هەزارو 578 دەنگدەرکارتی بایۆمەتری هەیە و مافی دەنگدانی هەیە، تا لە 20ـی تشرینی یەكەمی ئەمساڵ بەشداری پرۆسەی دەنگدان بكەن.