پەرەگراف- عەممار عەزیز
حسێن جەمبەلی، پەنابەری رۆژئاوای كوردستانە لە هەرێمی كوردستان، لە بارودۆخێكی زۆر دژواردا دەژی و ساڵانێكە لەژێر خێوەتدا خەون بە ئازادبوونی وڵاتەكەیەوە دەبینێت.
ئێستا ئەو خەونەی حسێن بەدیهاتووە، رژێمی بەعس بە سەركردایەتی خانەوادەی ئەسەد دوای چەندین دەیە لە دەسەڵاتدا نەماون، كە هۆكار بوون بۆ سەرگەردانیی ملیۆنان كەس لە سوریا، سەرباری ئەوەش حسێن هێشتا دوودڵە و نایەوێت بگەڕێتەوە زێدی خۆی.
"سەقامگیری ئەمنی لە هەموو شتێك گرنگترە بۆ ئێمە، هەركات حكومەتێكی تازە دروستكرا، كە كۆمەڵێك بڕیاری گرنگ لە بەرژەوەندی خەڵك دەربكات و بەتەواوی خەڵك دڵنیابێتەوە لە دۆخی ئەمنی، ئەوكات پەنابەران دەگەڕێنەوە" حسێن جەمبەلی وای وت. گومانەكان دەربارەی بارودۆخی ئێستای سوریا لە دڵنیاییەكانی زیاترن.
ئەو زیاتر لە 10 ساڵە دوورە لە نیشتیمان و زێدی خۆی، خەڵكی ناوچەی دێرك-ـی رۆژئاوای كوردستانە(سوریا)، لەتاو شەڕ و ماڵوێرانی رویكردۆتە هەرێمی كوردستان و لە كەمپی دۆمیز-ـی پارێزگای دهۆك نیشتەجێیە. لە هەردوو كەمپی دۆمیز زیاتر لە 30 هەزار پەنابەری هاوشێوەی حسێن جەمبەلی هەن.
"هەندێك خێزان خۆیان ئامادەكردووە بگەڕێنەوە بۆ رۆژئاوا، بەڵام چاوەڕێی ئەوەن زیاتر بارودۆخەكە ئارام ببێتەوە و حكومەتێكی تازە دروستبكرێت" بەوتەی حسێن، بەشێك لە هاوڵاتیان هێشتا ترسیان لە سەربازی زۆرەملێ و تەنانەت دەستگیركردنیش هەیە لە كاتی گەڕانەوەدا، "ئەو سیستمەی هەبوو، تائێستا ماوە و هەڵنەوەشاوەتەوە".
لە 8ـی كانونی یەكەمی 2024ـەوە حكومەتی سوریا بە سەرۆكایەتی بەشار ئەسەد روخاوە، دەسەڵات كەوتۆتە دەست ژمارەیەك گروپی چەكداری جیاواز لە نێویاندا نزیك لە توركیا بە سەركردایەتی ئەحمەد شەرع و لەژێر ناوی "دەستەی تەحریری شام"، ماوەیەكیشە حكومەتێكی كاتیی راگوزەر بۆ ئیدارەدانی سوریا پێكهێنراوە.
بارودۆخی رۆژئاوای كوردستان جیاوازە، كە ساڵانێكە كانتۆن و ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری تیادا دامەزراوە، هێزی چەكداری تایبەت بەخۆی هەیە بەناوی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە)، كە نزیكەی دوو مانگە لە شەڕ و ململانێی تونددان لەگەڵ گروپە چەکدارییەکانی نزیک لە تورکیا کە بەشێکن لە دەسەڵاتی نوێی سوریا.
ئەوەی لە سوریا و رۆژئاوای كوردستان دەگوزەرێت، بۆ زۆر كەس روون و جێی دڵنیایی نییە، لە نێویاندا سەڵاح محەمەد، كە چەندین ساڵە لە كەمپی دارەشەكران-ـی هەولێر دەژی، "راستە حكومەتی بەشار ئەسەد نەماوە، بەڵام ئەمە بە مانای ئەوە نایەت ئیتر تەواو وڵات ئارام بۆتەوە و هەموو پەنابەران دەگەڕێنەوە، یان بارودۆخەكە وەكو ساڵانی 2009 و 2010ـی لێدێت، نەخێر زۆر ماوە بۆ ئەوەو دیارنییە بارودۆخەكە باشتر دەبێت یان خراپتر".
سەڵاح بۆ پەرەگراف وتیشی "لەبەر ئەو دوودڵییەی هەیە نامانەوێت بگەڕێینەوە" سەرباری ئەوەی لە گوزەرانێكی خراپدایە، كاروكاسبی نییە، "هەموو كەس حەزدەكات بگەڕێتەوە بۆ زێدی خۆی، بەڵام ئێستا بۆ ئێمە گونجاو نییە، لێرە بە ئارامی و بێ كێشە دەژین، راستە ژیان قورسە، بەڵام ئارامییەكەی لە هەموو شتێك گرنگترە، هەركات لە هەبونی ئارامی و سەقامگیری دڵنیابوینەوە، ئەوكات دەگەڕێینەوە".
سوریا لە ساڵی 2011ـەوە كەوتۆتە ناو شەڕ و ناسەقامگیرییەوە، بەهۆیەوە ملیۆنان كەس لەو وڵاتە هەڵاتن، زۆرێك لە كوردانی رۆژئاوای كوردستان رویانكردە هەرێمی كوردستان، بەپێی ئامارەكانی كۆمسیۆنی باڵای نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ كاروباری پەنابەران، 327 هەزار پەنابەر لە عیراق هەن و لەو ژمارەیە سەدا 90ـیان خەڵكی سوریان.
هەرێمی كوردستان پشكی شێری لە ژمارەی پەنابەران بەردەكەوێت؛ بەپێی ئامارەكەی نەتەوە یەكگرتووەكان؛ زیاتر لە 254 هەزار پەنابەری سوری(رۆژئاوای كوردستان) لە پارێزگاكانی هەولێر، سلێمانی و دهۆك نیشتەجێن، نزیكەی سەدا 30ـیان لە 10 كەمپدا دەمێننەوە.
جبان حەجی یوسف، بەڕێوەبەری رێكخراوی مەهاباد تایبەت بە مافەكانی مرۆڤ لە عامودا(رۆژئاوای كوردستان) و هەولێر بۆ پەرەگراف وتی "بارودۆخی سوریا جێگیر نییە، شتێكی تایبەت و خێرا نییە تا چارەسەری بارودۆخەكە بكات، ئەوانەی ئێستا حوكمی كاتیی دەكەن، ناتوانن هیچ هەنگاوێك بنێن"، گومانیشی هەیە لە چەند ساڵی داهاتوودا هێندە زەمینەسازی هەبێت تا پەنابەران بتوانن بگەڕێنەوە.
هەرێمی كوردستان و عیراق لە ناوەڕاستی ساڵی خوێندنن، ئەوەش هۆكارە بەشێك لە پەنابەران لە پێناو خوێندنی منداڵەكانیاندا گەڕانەوە دوابخەن، وەك حەجی یوسف رونیكردەوە، نایانەوێت بگەڕێنەوە و ساڵێكی خوێندنی منداڵەكانیان بفەوتێت.
لە رۆژئاوای كوردستان، چەكەكان لە ئامادەباشیدان، بەهۆی هەڕەشەی توركیا و حكومڕانی كاتیی سوریا بۆ دەستبەسەرداگرتنی ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی لایەنی كوردی، لەگەڵ ئەوەشدا، دانوستان هەیە، لە نێوان كورد و دەسەڵاتی سوریا لەلایەك، لە نێوان كورد – كورد لەلایەكی ترەوە، كە چەندین ساڵە ناكۆكی ناوخۆییان هەیە.
لە دوایین هەوڵی ئاشتەواییدا مەسعود بارزانی، سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان 16ـی كانونی دوەمی 2025 بۆ یەكەمجار چاوی بە مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات كەوت، ئەوەش دوای سەردانی نوێنەری بارزانی بۆ رۆژئاوای کوردستان و هەروەها كۆبوونەوەكانی نێوان لایەنە ناكۆكەكانی رۆژئاوا لە چەند هەفتەی رابردوودا، تا بە یەكدەنگ بچنە دانوستانەوە لەگەڵ دەسەڵاتی سوریا لە دیمەشق.
حكومەتی هەرێمی كوردستان، كە هەوڵی ئاشتەوایی دەدات، هیچ پلانێكی نییە بۆ گەڕانەوەی پەنابەرانی رۆژئاوای كوردستان، سەرباری ئەوەی خەرجی و دابینكردنی پێداویستی پەنابەران ملیۆنان دۆلار لەسەر هەرێم دەكەوێت و خۆیشی لە قەیرانی داراییدایە، تەنانەت ناتوانێت مووچەی مانگانەی فەرمانبەرەکانی لە وادەی خۆیدا خەرجبكات.
پیر دیان جەعفەر ، بەرێوەبەری كۆچ و كۆچبەران و وەڵامدانەوەی قەیرانەكان سەر بە حكومەتی هەرێم بە پەرەگراف-ـی وت "سیاسەتی حكومەتی هەرێم ئەوەیە كە هیچ پەنابەرێك بە زۆر ناگەڕێنێتەوە بۆ زێدی خۆیان، تا لێرەن خزمەتیان دەكرێت".
هەروەها رونیكردەوە ماوەی دووساڵە بەڕێوەبردنی سێكتەرەكانی تەندروستی، پەروەردە، فڕێدانی زبڵ و خاشاك، ئاو و كارەبای کەمپەکان هەمووی لە ئەستۆی حكومەتی هەرێمدایە، پێشتر رێكخراوەكان هاوكارییان دەكرد و ئێستا زۆرینەیان كشاونەتەوە، "حكومەتی هەرێم ئەو بۆشاییەی پڕكردەوە و بەردەوامیش دەبین تا یەك پەنابەر بمێنێتەوە".
لە 10 كەمپەكەی پەنابەرانی هەرێمی كوردستان؛ پێنجیان لە دهۆكە، چواریان لە هەولێر و یەكێكیان لە سلێمانییە، زۆرینەی پەنابەرانی سوريش هەر لە دهۆكن، بەدوای ئەودا هەولێر و بەڕێژەیەكی كەمیشیان لە سلێمانی نیشتەجێن.
بەڕێوەبەری رێكخراوی مەهاباد تایبەت بە مافەكانی مرۆڤ لە عامودا دەڵێت، لە سوریا كار و كاسبی نییە، موچەی فەرمانبەران چارەسەر نەكراوە، هێشتا لەوێ خەڵك نانی دەستناكەوێت و لەگەڵ دەیان كێشەی تردا، "لانیكەم سێ ساڵی پێویستە تا بارودۆخەكە باشتر دەبێت، ئەگەر شتی خراپ روینەدا و حكومەتی نوێ دروستبوو، رەنگە پەنابەران بگەڕێنەوە".
جبان حەجی یوسف وتی، ئەو پەنابەرانەی لە هەرێمی كوردستانن، سۆراغی ئارامی و سەقامگیری دەكەن، تا ئەوكات بەپێی بارودۆخەكە لە بارەی داهاتوی ژیانیانەوە بڕیار بدەن.
بەپێی راپرسییەكی کۆمسیۆنی باڵای پەنابەران كە ساڵی 2024 كراوە، نزیکەی سەدا 93ـی پەنابەرانی سوری لە عیراق بەنیازنین لە 12 مانگی داهاتوودا بگەڕێنەوە، لەوەشدا سەدا 80ـیان بەهۆی نەبوونی سەلامەتی و ئاسایش، هەروەها سەدا 70ـیان بەهۆی نەبوونی دەرفەتی بژێوی ژیانەوە.
پیر دیان جەعفەر دەڵێت، تائێستا هیچ خێزانێك بەفەرمی نوسراوی گەڕانەوەی بۆ رۆژئاوا پێشكەش نەكردووە، "هەر خێزانێك بیەوێت بگەرێتەوە بە زووترین كات رێكارەكان تەواو دەكەین و هەموو كارئاسانییەكی بۆ دەكەین تا بە سەلامەتی بگەڕێنەوە، بەڵام بڕواناكەم لەمكاتەدا پەنابەران بگەرێنەوە، چونكە هێشتا بارودۆخەكە ئارام نەبۆتەوە".
لە ساڵی 2024ـدا كەمتر لە سێ هەزار پەنابەر لە هەرێمی كوردستانەوە گەڕاونەتەوە بۆ رۆژئاوای كوردستان، لەوانە بۆ حەسەكە و حەلەب و ناوچەكانی تر، بەهۆی یەكگرتنەوەی خێزان و هەروەها نەبوونی هەلیكار لە هەرێم، بەپێی دوایین راپۆرتی كۆمسیۆنی باڵای پەنابەران.
جەمبەلی، هەر لە نێو كەمپی پەنابەرانی دۆمیز كاردەكات، دوكانی فرۆشتنی ئامێرە میوزیكییەكانی هەیە، هەرچەندە لەروی گوزەرانەوە پەرێشانە، بەڵام لانیكەم وەكو خۆی دەڵێت لە هەرێمی كوردستان هەست بە ئارامی دەكات، جاران لە كەمپ هاوكاریی وەكو ماددە خۆراكییەكانیان وەردەگرت، ئێستا ئەوەش نەماوە.
"رۆژانە لەسەر بارودۆخی رۆژئاوا قسە دەكەین، لە نێو كەمپ و لە نێو خۆماندا، هەمووان بە ئاواتی ئەوەوەین بگەڕێینەوە، بەڵام چۆن، كاتێك سەقامگیری ئەمنی هەیە، دڵنیایی هەیە و لەڕێی حكومەتێكی تازەوە بڕیار لە بەرژەوەندی خەڵك دەدرێت" حسێن جەمبەلی وای وت.