پەرەگراف
لە ناوچەكانی سنورییەكانی هەرێمی كوردستان، هێشتا دەنگی تەقە و تەقینەوە و بۆردومان زوڵاڵە، خەڵك هەر ئاوارەن و مەترسییەكانیش وەكو خۆی ماونەتەوە، سەرباری ئەوەی نزیكەی مانگێكە باسوخواسی ئاشتی گەرمە لە نێوان تورکیاو گەریلاکانی پەکەکە.
بەپێی بەدواداچوونی پەرەگراف بۆردومانی ئاسمانی و هێرشی چەكداریی سوپای توركیا، لە چەندین ناوچەی سنوری، بە تایبەت لە پارێزگای دهۆك بە پاساوی راوەدونانی گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) رانەوەستاوە. لەكاتێكدا كۆتایی شوباتی 2025 عەبدوڵا ئۆجەلان، دەستپێشخەری ئاشتی راگەیاند و لایەنەكانی دەسەڵاتیش لە توركیا پێشوازییان لە پەیامەكەی كرد.
سەركردایەتی پەكەكە، كە لەچوارچێوەی دەستپێشخەرییەكەی ئۆجەلاندا ئاگربەستی تاكلایەنەی راگەیاند، لە دوایین راگەیەندراودا مافی وەڵامدانەوە بە گەریلاكانی دەدات، لە بەرانبەر بەردەوامی هێرش و شەڕی سوپای توركیا.
دواینجار لە 20ـی ئادار، هێرشی توركیا بە چەكی قورس، تۆپ و هاوەن هەبووە لە ناوچەكانی خواكوڕك و سنوری دهۆك، لە رۆژانی پێشتریش بە فڕۆكەی جەنگیی، توركیا زیاتر لە 15 جار بۆردومانی كردووە.
"تا كێشەی گەریلاكانی پەكەكە لەگەڵ توركیا چارەسەر نەكرێت، بۆردومان و شەڕی توركیا و گەریلاكانی پەكەكە لە ناوچەكانی بادینان بەردەوام دەبێت"، بەوتەی بابەكر زێباری، راوێژكاری سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ كاروباری سەربازی بۆ پەرەگراف.
زێباری كە تەمەنێكە لە كاروباری سەربازیدایە و سوپاسالاری پێشووتری عێراق بوو، پێیوایە توركیا "ئەمجارە لە پڕۆسەی ئاشتی جددییە و سەرۆككۆماری توركیا هەوڵی زۆر باشی داوە، ئەگەر سەربگرێت و پڕۆسەكە بە تەواوی جێبەجێبكرێت، ئەوا كاریگەری لەسەر ناوچەكانی بادینانیش دەبێت و بارودۆخەكە هێوردەبێتەوە".
بە هیوای ئەوەش بوو پڕۆسەی ئاشتی بە زوویی بگات بە ئەنجام و ناوچەكانی هەرێمی كوردستان ئارامیی بۆ بگەڕێتەوە و خەڵك بچنەوە زێدی خۆیان.
شەڕی چەندین ساڵەی توركیا و پەكەكە، كە زیاتر لە ساڵێكە زۆر بە چڕی سنوری دهۆكی گرتۆتەوە، بۆتەهۆی چۆڵبوون یان ئاوارەبوونی خەڵكی هەزار و 190 گوند لە هەرێمی كوردستان و هەروەها بەهۆیەوە 721 هاوڵاتی مەدەنی هەرێم شەهید بوون، بەپێی ئامارێكی تیمی کوردستانی عێراقی رێكخراوی (CPT).
ساڵح كامیل، موختاری گوندی دەرگەلێ لە ناحیەی كانی ماسێ-ـی پارێزگای دهۆك بۆ پەرەگراف وتی "بەهۆی شەڕی توركیا و گەریلاكانی پەكەكەوە ئاوارە بوین، تائێستا دەزگا ئەمنییەكان رێگەیان بە ئێمە نەداوە بگەڕێینەوە، ... دەڵێن ناوچەكە ئارام نەبۆتەوەو مەترسی هەرماوە".
دانیشتوانی گوندی دەرگەلێ لە ناوەڕاستی ساڵی رابردوودا ئاوارە بوون هاوشێوەی دەیان گوندی تر، چونكە سوپای توركیا، جیاواز لە ساڵانی رابردووتر، بە هێزی زیاتر و چەكی قورسەوە خێراتر بەرەو قوڵایی سنوری پارێزگای دهۆك رۆیشتن، جگە لە زیانە گیانی و ماددییەکانیش، چەندین شوێنەواری مێژویی لە بەشێك لەو گوند و ناوچانەی شەڕیان تێدایە، لەناوچوون یان زیانیان بەركەوت.
"10 خانوی گوندەكەمان بەهۆی شەڕەوە وێران بووە، لە نێویاندا خانووەكەی من و برایەكم، هەروەها شەقام و پڕۆژەی ئاو و چەند شوێنێكی تر زیانیان بەركەتووە، باخێكی پڕ لە گوێز و سێو و ترێ و بەرهەمی تر بەهۆی خزمەتنەكردن و ئاونەدان و كەوتنەوەی ئاگری شەڕەوە وشك بوو" موختاری گوندی دەرگەلێ وای وت.
ساڵح كامیل نیگەرانە كە دەزگا پەیوەندیدارەكان هیچیان بۆ نەكردوون، "جگە لە رێكخراوی مانگی سوری نێودەوڵەتی هیچ لایەنێكی تر هاوكاری ئێمەی نەكردوە، كەس لە حاڵمان ناپرسێت، هەموو ئەو خێزانانەی بەهۆی شەڕەوە ئاوارەبوون نەگەڕاونەتەوە، بەشێكیان لەخانوو و شوقەی كرێ دەژین و بەشێكی تر لای كەسوكاریان ماونەتەوە".
بەپێی بەدواداچونەكانی رێكخراوی (CPT)، لە دوای راگەیاندنی پڕۆسەی ئاشتی لەلایەن ئۆجەلانەوە تا 6ـی ئادار، سوپای تورکیا 14 هێرشی بۆسەر هەرێمی کوردستان ئەنجامداوە؛ شەش هێرش لەڕێی تۆپبارانەوە بوون، پێنج هێرشی فڕۆکەی جەنگی و سێ هێرش بە هەلیکۆپتەر بووە، هەروەها نۆ لەو هێرشانە لە سنوری دهۆك بووە، سێ هێرش لە سنوری سلێمانی و دوو هێرش لە هەولێر بووە.
پێشكەفت سەرگەلی، دانیشتووی گوندی سەرگەلێ لە سنوری قەزای ئامێدی، لە كۆتایی كانونی دوەمی 2025ـدا پڕۆژەكەی كە بەخێوكردنی ئاژەڵداری بووە، بەر بۆردومانی توركیا كەوتووە و توشی زیانێكی گەورە بووە، ئەو بۆ پەرەگراف وتی "بارودۆخی ناوچەكە ئارام نەبووەتەوە، بۆردومانكردن هەر ماوە، هەر رۆژێك شوێنێك بۆردومان دەكرێت، بەراورد بە هاوینی پارساڵ بەرێژەیەكی كەم بۆردومان كەمیكردووە، بەڵام بەگشتی شەڕ و بۆردومان هەر ماوە".
عێراق 362 كیلۆمەتر سنوری لەگەڵ توركیا هەیە، كە 300 كیلۆمەتریان وشكانییە و ئەویتریش ئاوە، ئەو سنورەش ناوچەی سەخت و زنجیرە شاخی بەرزن، بە تایبەت لە سێكوچكەی نێوان عێراق و ئێران و توركیا، بەوهۆیەوە عێراقیش ناتوانێت كۆنتڕۆڵی بكات و بە درێژایی مێژوو لەو سنورەدا خاڵی سەربازی نەبووە.
توركیا زیاتر لە سەدا 86ـی سنوری خۆی لەگەڵ عێراق داگیركاریی کردووە، بە قوڵایی پێنج تا 40 كیلۆمەتر، 74 بنكە و بارەگای سەربازی لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندا جێگیر كردووە.
"تا سوپای توركیا لە سنوری قەزای ئامێدی بمێنێتەوە ناوچەكە ئارامی بەخۆیەوە نابینێت، بە بڕاوی من بەپێچەوانەوە ناوچەكە زیاتر ئاڵۆز دەبێت و كێشەی زۆر گەورە روودەدەن دەگاتە كوشتنیش، بۆیە واباشترە هەموو لایەك هەوڵ بۆ ئارامكردنەوەی ناوچەكە بدەن تا چیتر خەڵكی ئێمە نەبێتە قوربانی" ئەوە داواكاری پێشكەفت سەرگەلی بوو.
پەكەكە لە 16ـی ئاداری ئەمساڵ فڕۆكەیەكی بێفڕۆكەوانی توركیا خستە خوارەوە و لە راگەیەندراوێكدا بڵاویكردەوە، لە دوای راگەیاندنی ئاگربەستەوە، تورکیا "هەشت جار هێرش بە چەکی قەدەغەکراو، 93 جار هێرشی ئاسمانی و پێنج هەزار و 52 جار هێرشی بە چەکی قورس، تۆپ و هاوەن" بۆ سەر ناوچەکانیان ئەنجامداوە.
گوندی گوهەرزێ یەكێك لەو گوندانەیە كە دەكەوێتە سنوری ناحیەی دێرەلوك سەر بەقەزای ئامێدی پشكی شێری بەركەوتووە لە بوردومان و زیانەكان.
ئەحمەد سەعید، موختاری گوندی گوهەرزێ بە پەرەگراف-ـی وت "هەموو خەڵكی قەزای ئامێدی ئاواتیان ئەوەیە ناوچەكەیان ئارام بێتەوە، تا بتوانن بەبێ كێشە بچنەوە ناو باخەكانی خۆیان یان دەست بە ئاژەڵداری و پیشەكانی تر لەبواری چاندن بكەنەوە، بەڵام تاوەكو ئێستا شتێكی دڵخۆشكەر لە واقیعدا نییە".
ئەو دەڵێت، لەو ناوچانەی سوپای توركیا و گەریلاكانی پەكەكەی لێیە بۆردومان نەوەستاوە.
"ماوە ماوە چیای گارە و دەوروبەری گوندەكانی سنوری ناحیەی دێرەلوك و ناوچەكانی تر بۆردومان دەكرێت، ئەوكات دەتوانین بڵێین بۆردومان نەماوە كە چەند مانگێك لەسەر یەك هیچ بوردومان و شەڕێك روونەدات، خەڵكیش چاویان لەوەیە بە یەكجاری لەم كێشەیە رزگاریان ببێت" بەوتەی ئەحمەد سەعید.
سوپای تورکیا چاوی بڕیوەتە سەر کۆنتڕۆڵکردنی زنجیرە چیای گارا، بە ئامانجی قفڵکردنی تەواوەتی سنوری نێوان هەرێمی کوردستان و تورکیا تا کۆتایی بە جموجۆڵی گەریلاکانی پەكەكە بهێنن، چونكە چیای گارا، ناوچەیەکی ستراتیژی بە بەهایە، بە شاڕێیی جموجۆڵی گەریلا لە ناوچەکەدا دادەنرێت و هەردوو پارێزگای هەولێر و دهۆک بەیەکەوە دەبەستێتەوە.
گارا بە بەرزی 2251 مەتر لە ئاستی ڕووی دەریا و بە درێژای 38.9 کیلۆمەتر هەر چوار قەزای مێرگەسۆر، ئاکرێ، ئامێدی و زاخۆ بەیەکەوە دەبەستێتەوە، لە دامێن و قەدپاڵەکانی ئەو زنجیرە چیایەدا 94 گوند هەن و تەنیا 39 گوندی ئاوەدان لە ناوچەكەدا ماون و ئەوانیتر چۆڵكراون.
عەبدوڵا ئۆجەلان لە 27ـی شوباتی ئەمساڵ داوای لە چەکدارانی حزبەکەی کرد کە چەکەکانیان دابنێن و پارتی کرێکارانی کوردستان هەڵبوەشێننەوە، لە بەرانبەردا پەكەكە جگە لە راگەیاندنی ئاگربەست، جەختیانكردەوە بە بەشداری و سەرۆکایەتی ئۆجەلان لە کۆنگرەی حزبەکەیاندا ئامادەن کە بڕیاری چەكدانان بدەن و پەکەکە هەڵبوەشێننەوە.
ئۆجەلان كە 26 ساڵە لە توركیا زیندانییە، پیشتریش دەستپێشخەری هەبووە بۆ ئاشتی و لە ساڵی 2013ـدا جارێكیتر پڕۆسەی بێدەنگكردنی چەك چووە بواری جێبەجێكردنەوە، تا هاوینی 2015 درێژەی كێشا و دواتر شەڕ جێگەی ئاشتی گرتەوە.