گاز، هێز و سەروەریی؛ گرێبەستە ١٠٠ ملیار دۆلارییەکە پەیوەندیی هەولێرو بەغداد بەرەو کوێ دەبات؟
پەرەگراف
لە هەنگاوێکی چاوەڕوانکراودا وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو گرێبەستانەی ڕەت کردەوەو بە "نایاسایی" لەقەڵەمیدان کە حکومەتی هەرێم و کۆمپانیا ئەمەریکییەکان واژۆیان کرد بە بەهای زیاتر لە ١٠٠ ملیار دۆلار، بەڵام حکومەتی هەرێم سوورە لەسەر یاساییبوونی گرێبەستەکان.
هەنگاوەکەی هەرێم و دژایەتییەکەی بەغداد درێژەی ناکۆکییەکانی نێوان هەردوولایە لەسەر سەروەریی وزەو دەسەڵاتی حکومەتی فیدراڵیی و حکومەتی هەرێم.
حکومەتی هەرێم دەیەوێت "هێزو پێگە"ی خۆی پیشان بدات بە گرێبەستی ١٠٠ ملیار دۆلاریی لەگەڵ کۆمپانیا ئەمەریکییەکان لە سەردەمی سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترەمپدا کە ئیدارەکەی زیاتر لە هەر سەردەمێک بایەخ بە ڕاکێشانی پارە بۆ کۆمپانیاکانی وڵاتەکەی دەدات.
بەبێ ڕاوێژ لەگەڵ بەغداد، بەچاودێریی مەسروور بارزانی لە واشنتن دوو گرێبەستەکەی بە بەهای ١١٠ ملیار دۆلار لە بواری نەوت و گاز واژۆ کرا لەگەڵ هەر دووكۆمپانیای (میران ئینێرژی-لە دوو كۆمپانیای HKNـی ئەمریكی و گرووپی ئۆنێكس پێك دێت) لەگەڵ كۆمپانیای وێستێرن زاگرۆس، گرێبەستەكان لە جۆری "هاوبەشیپێكردن"ـە، كە وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو جۆرە گرێبەستانە ڕەت دەكاتەوە و لە ڕابردوودا یەكێك بووە لە كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغداد.
مەسروور بارزانی ئەو گرێبەستانە، بە "دەستكەوتی گەورە و گرنگ" و "سەرەتای سەردەمێكی نوێ لە گەشەپێدانی ناوچەكە" ناو دەبات. دەشڵێت "قۆناغێكی نوێی پەیوەندییەكانی نێوان كوردستان و ئەمریكا دەست پێ دەكات".
بەپێی گرێبەستەكە لەگەڵ میران ئینێرجی، سەرەتا لە ماوەی 18 بۆ 20 مانگدا وەكو قۆناغی یەكەم، پێشبینی دەكرێت 50 بۆ 70 ملیۆن پێ سێجا غاز لە کێڵگەی میران بەرهەم بهێنرێت، دواتر كێڵگەكە غازی زیاتر دابین دەكات.
گرێبەستی دووەم کە لەگەڵ كۆمپانیای وێستێرن زاگرۆسە، بۆ كاركردن لە كێڵگەی تۆپخانەیە بۆ بەرهەمهێنانی نەوت و غاز. ئەم كۆمپانیا ئەمریكییە پێشتر لە كێڵگەی كوردەمیر كاری كردووە.
بە وتەی وەزیری سامانە سروشتییەكان، لە كێڵگەی میران بەگوێرەی پێشبینییەكان زیاتر لە هەشت ترلیۆن پێ سێجا گاز هەیە، بە نرخی ئێستا بەهاكەی نزیكەی 40 ملیار دۆلار دەكات. هەروەها كێڵگەی تۆپخانە پێنج ترلیۆن پێ سێجا غاز و نۆ ملیۆن بەرمیل نەوتی تێدایە و بە گوێرەی نرخی ئێستا نزیكەی 70 ملیار دۆلار دەكات، كە پێكەوە دەكاتە 110 ملیار دۆلار.
کەمال محەمەد وەزیری سامانە سروشتییەكان وتی "گرێبەستەكان بۆ ئەوەیە كێڵگەكانی غاز بەكار بهێندرێن بۆ بەكارهێنانی كارەبا بۆ هەرێمی كوردستان و عێراقیش".
"توانای ژێرخانی كارەبامان هەشت هەزار و 189 مێگاواتە، بەڵام نزیكەی 4500 مێگاوات بەرهەم دەهێندرێت، بەهۆی نەبوونی غازی پێویستەوە. وێستگەكانی هەرێمی كوردستان بۆ بەرهەمهێنانی كارەبا پێویستیان بە یەك ملیۆن مەتر پێ سێجا غاز هەیە، ئێمە 525 ملیۆن پێ سێجا لە كۆرمۆر و 120 بۆ 130 پێ سێجا لە خوورمەڵەیە، ئەوەش نیوەی پێویستیی كارەبایە"، كەما محەمەد وا دەڵێت.
وەزارەتی نەوت گرێبەستەکان ڕەت دەکاتەوە
وەزارەتی نەوتی عێراق گرێبەستەکانی حکومەتی هەرێم و کۆمپانیا ئەمەریکییەکانی ڕەت کردەوەو دەڵێت: "پێچەوانەی یاساو بڕیاری دادگای فیدراڵییە". وەزارەتەکە لە ڕاگەیەندراوێکدا دەشڵێت: گرێبەستەکان "پوچەڵن".
"سەرەڕای پێویستیی عێراق بۆ زۆركردنی وەبەرهێنانی غازو دابینکردنی خواستی ناوخۆیی بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا، ئەو رێوشوێنانەی حکومەتی هەرێم گرتوویەتیەبەر، پێشێلکارییەکی ئاشکرای یاسای عێراقەو سامانی نەوت هی هەموو عێراقییەکانەو هەر وەبەرهێنانێک لەم سامانەدا دەبێت لە ڕێگەی حکومەتی فیدراڵیەوە ئەنجام بدرێت" وەزارەتی نەوت وادەڵێت.
لە وەڵامی وەزارەتی نەوتدا، وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێم ڕایگەیاند "ئەو دوو ڕێككەوتننامەیەی وەزارەتەكەمان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمەریكییەكان كردوویەتی، گرێبەستی نوێ نین، بەڵكوو پێش چەندین ساڵە هەن و دادگاكانی عێراقیش دانی بە یاسایی و ڕەواییان دا ناوە و هیچ كێشەیەكی یاساییان نییە".
سامانە سروشتییەکان لە ڕاگەیەندراوێكدا جەخت دەكاتەوە كە ئامانج لەو گرێبەستانە "پڕكردنەوەی پێداویستیی ناوخۆییە لە ڕێگای زیادكردنی بەرهەمی گازی سروشتی بۆ دابینكردنی سووتەمەنی وێستگەكانی بەرهەمهێنانی كارەبا، بە ئامانجی پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریی كارەبای بەردەوام بۆ هەموو ناوچەكانی عێراق".
لەگەڵ واژۆکردنی گرێبەستەکاندا، كەمال محەمەد، وەزیری سامانە سروشتییەكان بە وەكالەت، ڕایگەیاند "ڕاوێژمان بە وەزارەتی نەوتی عێراق نەكردووە (بۆ ئەنجامدانی گرێبەستەكان) و چاوەڕێ بەغدا ناكەین كە ڕازی دەبێت یان نا، بەڵام لە بەرژوەندیی عێراقیشدایە، چونكە ئێستا ئەو كارەبا بە غازی كۆرمۆر و خورمەڵە بەرهەم دێت، زیاتر لە هەزار مێگاوات كارەبای بۆ عێراق دەچێت".
شەڕی یاسایی و دەستوور
حکومەتی فیدراڵی لە بەغدا لە مێژە دژی مۆدێلی گرێبەستی هاوبەشیی بەرهەمهێنانە کە حکومەتی هەرێم کاری پێدەکات و لە ڕابردوودا یەكێك بووە لە كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغداد، بەغدا دەڵێت گرێبەستی هاوبەشیپێكردن دەسەڵات و قازانجی زۆر بە کۆمپانیاکان دەدات.
یەکلاکەرەوەترین دەربڕینی ئەو هەڵوێستە لە ١٥ی شوباتی ٢٠٢٢ بوو، کاتێک دادگای باڵای فیدراڵی عێراق یاسای نەوت و گازی هەرێمی کوردستانی بە پێچەوانەی دەستوور ناوبردو هەڵی وەشاندەوە.
دۆسیەی نەوت و گاز و داهات لە کێشە سەرەکییەکانی نێوان هەولێرو بەغدان، بەوپێیەی تائێستا لە عێراق یاسای نەوت و گاز دەرنەچووە بەهۆی ناکۆکیی لایەنە سیاسییەکانەوە، هەرێمی کوردستان کار بە یاسای نەوت و گازی خۆی دەکات کە ساڵی ٢٠٠٧ لە پەرلەمانی کوردستان دەرچووەو گرێبەستەکانی حکومەتی هەرێم لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان بەپێی ئەو یاسایە کراون.
بەشێكی دیكەی بڕیارەكەی سێ ساڵ لەمەوبەری دادگای فیدراڵی، تایبەت بوو بە رادەستكردنی هەموو نەوتی بەرهەمهێنراو بە حكومەتی فیدراڵی، پێدانی دەسەڵات بە بەغدا بۆ پێداچوونەوەو چاودێریی پوچەڵكردنەوەی گرێبەستەكانی حكومەتی هەرێم لەگەڵ كۆمپانیاكان بۆ دۆزینەوە و دەرهێنان و هەناردە و فرۆشتنی نەوت.
چەند کاتژمێرێک بەرلە واژۆکردنی گرێبەستەکانی حکومەتی هەرێم لە واشنتن، سەرۆککۆماری عێراق پابەندبوونی خۆی ڕاگەیاند بە هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە نێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی فیدراڵ و بۆئەوەش کاردەکات بۆ دەرچواندنی یاسای نەوت و گاز لە عێراق.
د.لەتیف ڕەشید لە وتارێکیدا کە لە دووەمین ڕۆژی کۆڕبەندی دێڵفی لە سلێمانی پێشکەشی کرد، وتی "ئەولەوییەتی کاری من دۆزینەوەی ڕێگا چارەیەکە بۆ دەرچواندنی یاسای نەوت و گاز لە عێراق کە دەبێتەهۆی چارەسەرکردنی سەرچاوەی ناکۆکییەکان بۆئەوەی سەرچاوەکانی داهات سوودی بۆ هەموو عێراقییەکان هەبێت".
ئەوەی کە ئەم گرێبەستانە ڕووبەڕووی بەربەستی واقیعی دەبنەوە لەلایەن بەغداوە یاخود قەیرانی کارەباو خراپتربوونی دۆخەکە لە عێراق و سوودی گرێبەستەکان لەو ڕووەوە، تۆنی دەنگی بەغداد دەگۆڕێت، هێشتا ناڕوونە، بەتایبەت ئەگەر گازی سروشتی هەرێمی کوردستان تاکەڕێگای چارەسەر بێت بۆ قەیرانی کارەبای عێراق.