پەرەگراف- غەمگین محەمەد
بازاڕ هێشتا قەرەباڵغە، بەڵام زۆرینەی خەڵك كڕیار نین، چونكە دوو مانگە مووچە نییە و لە پاڵ بێ پارەییدا، مەترسی شەڕیش هێندەی دیكە دڵەڕاوكێی دروستكردووە.
ئەوە دیمەنی زۆرێك لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستانە، كە بەدەست چەندین قەیرانەوە دەناڵێنێت، زەقترینیان دواكەوتنی مووچەیە. چەند رۆژێكی ماوە بۆ مانگی تەمموز و فەرمانبەرانی حكومەتی هەرێم چاوەڕێی وەرگرتنی موچەی مانگی ئایار دەكەن.
سەلام عەبدوڵا، لە بازاڕ دوکانی فرۆشتنی خۆراکی هەیە، لەناو دوکانەکەی بە پارچە مقەبایەک باوەشێنی خۆی دەکرد، پێش ئەوەی دەست بە گلەیی بكات، "ئێستا دوای نیوەڕۆیە، ئەمڕۆ تائێستا یەک کیلۆ شتم نەفرۆشتووە، نەدانی مووچە کاری لە هەموو بازاڕ کردووە و تەواو بێ بازاڕییە" سەلام كە تەواو بێ ئومێدی پێوەدیارە، بۆ پەرەگراف وتی "دۆخەکە زۆر خراپە، ئەگەر بەم شێوەیە بڕوات کرێی دوکانیشمان بۆ نادرێت".
هیچ دەنگوباسێكی مووچەی مانگی ئایار نییە، ئەوەش واتە چاوەڕوانی ملیۆنێک و 200 هەزار مووچەخۆر لە هەرێمی كوردستان، بۆیە هێندە کاریگەری نەرێنی لەسەر ژیانی تەواوی هاوڵاتیان داناوە و هێزی کڕینی بەشێوەیەکی بەرچاو لاواز کردووە.
دواین ئومێدی موچەخۆران، بڕیارێكی دادگای فیدراڵییە كە وەزارەتی دارایی عێراق پابەندبكات مووچە بنێرێت، چونكە بڕیاریداوە ئەمساڵ یەك دینار نەنێرێت، ئەوەش بەهۆی ناكۆكییەكانی لەگەڵ هەرێم دەربارەی نەوت و داهات.
سەبیحە ئەحمەد، هاوڵاتییەكی موچەخۆرە، دەڵێت "مووچەخۆر دایمە دڵی لە مشتییەتی بەهۆی ئەوەی چەندین ساڵە لەکاتی خۆیدا مووچەمان پێ نادرێت، کاتێک وەریشی دەگرین بە دوودڵییەوە خەرجی دەکەین و خێری لێ نابینین".
"مووچەخۆر وەک گیسکەکەی هەیاسی خاسی لێ هاتووە، دایمە بە قەلەقییەوە دەست بۆ گیرفانی دەبات و بیری لای ئەوەیە تەنها پێویستییە سەرەکییەکان بکڕێت نەوەک مووچە نەیەت و تووشی قەرزبێت".
کێشە نەوتیی و داراییەکانی نێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی عێراقی فیدراڵ نوێ نین، لەو ڕۆژەوە هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2014 دەستی بە هەناردەی نەوت بۆ دەرەوە کرد، ئاڵۆزییەکان سەریان هەڵداو بڕینی بودجەی هەرێمی لەلایەن عێراقەوە لێکەوتەوەو لەو کاتەوە فەرمانبەرانی هەرێم کەوتوونەتە دۆخێکی سەختی هاتونەهاتی مووچەو لێبڕین و پاشەکەوت.
خالید حەیدەر، پسپۆڕی ئابووری بۆ پەرەگراف وتی "پێنەدانی مووچە دۆخێکی قورسی ئابووری لەسەر هاووڵاتیان دروستکردووە و بەردەوامیی ململانێکانی نێوان حکومەتەکانی بەغدا و هەرێم هەمیشە هەڕەشەن بۆ سەر هاووڵاتیان و قەیرانی ئابووری قووڵتر دەکاتەوە".
دابەشنەکردنی مووچە تەنها کاریگەریی لەسەر مووچەخۆران نییە، بەڵکو کاریگەریی لەسەر تەواوی بازاڕ و کاسبکارانیش دروست کردووە.
سەربەست مەریوان، لە مارکێتێكدا کارمەندە، شایەتحاڵی بێ بازاڕییە، بەراورد بە رابردوو، "خەڵکێکی کەم دێن بۆ کڕینی کەلوپەل، ئەو کەسانەی رۆژانە دێن زیاتر ئەوانەن بەشی پێداویستیی چەند رۆژێک کەلوپەل دەکڕن و توانای کڕینی بڕێکی زۆر خۆراک و کەلوپەلیان نییە".
پێشتر لەو مارکێتەی سەربەست كاری تێدا دەكات، کاتێک داشکاندنیان بۆ کەلوپەلە خۆراکییەکان دەکرد، جمەی دەهات لە کڕیار و بە ماوەیەکی کەم رەفەکان چۆڵ دەبوون، بەڵام ئێستا رەفەكانی پیشانی پەیامنێری پەرەگراف دا، "سەیرکە، هێشتا ئەو کەلوپەلانەی پێش جەژن داشکاندنمان بۆ کردوون بە هەمان نرخی داشکێنراو وەک خۆیان ماونەتەوە، نرخە داشکێنراوەکەیان لەسەر لادەبەم و بە نیازین داشکاندنی زیاتر بکەین بە ئومێدی فرۆشتن".
هەر بێپارەیی و وەستانی زۆربەی پرۆژەكان نییە، شەڕ و ئاڵۆزی ناوچەكە، بە تایبەت جەنگی نێوان ئێران و ئیسرائیل، دوودڵیی لای هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان دروست کردووەو فڕۆكەخانەكانیش داخراون بەوپێیەی ئاسمانی عێراق و هەرێم ڕێڕەوێكی سەرەكی ناردنی موشەكی هەردوو وڵاتە.
نەوزاد شێخ کامیل، بەڕێوەبەری گشتیی بازرگانیی هەرێمی كوردستان بۆ پەرەگراف وتی، جوڵەی بازرگانیی ئاساییە و بەهۆی گرژییەکانی نێوان کۆماری ئیسلامی ئێران و ئیسرائیلەوە، هێنانی خۆراک بۆ هەرێم لە وڵاتانی دراوسێوە نەوەستاوە، بە تایبەت لەگەڵ تورکیا کە بەشێکی زۆری خۆراک لەوێوە بۆ هەرێم دەهێنرێت.
"کۆگاکانی هەرێمی کوردستان پڕ کراون لە کەلوپەلی هەمەجۆری خۆراک و مەترسی لەسەر کەمبوونەوەی خۆراک لە هەرێمی کوردستاندا نییە، لە هەر حاڵەتێکی نەخوازراویشدا کۆگاکان بەشی یەک ساڵ خۆراکیان تێدایە" بەوتەی نەوزاد شێخ كامیل.
هەرچەندە بەرپرسان دڵنیایی ددەن، بەڵام هاووڵاتیان خواستیانە ئەگەر پارەیان پێبوایە بڕێک خۆراک خەزن بکەن، بە مەبەستی ئامادەکاری بۆ حاڵەتی نەخوازراو.
خالید حەیدەر دەڵێت، هاووڵاتیانی هەرێم مێژوویەکیان لەگەڵ شەڕ و ئاڵۆزی هەیە، بۆیە هەرچەندە دڵنیاییش بدرێت هێشتا هەر دەترسن و رەنگە بەشێکیان قەرز بکەن بۆئەوەی بڕێک خۆراک لە ماڵەوە هەڵبگرن، ئەوەش تووشی دۆخێكی نەخوازراویان دەکات.
دەربارەی كاریگەرییە ئابورییەكانی شەڕ لەسەر هەرێم، ئەو پسپۆڕە ئابورییە رونیكردەوە، ئەگەر شەڕ درێژە بکێشێت کاریگەری نەرێنی لەسەر بازاڕی عێراق و هەرێمی کوردستانیش دەبێت، "لەبەرئەوەی هەرێم زیاتر بەکاربەرە وەک لەوەی بەرهەمهێن بێت و ئێرانیش یەکێکە لەو وڵاتە سەرەکییانەی هاوردەی لێوە دەکات، پێویستە بەرپرسان خۆیان بۆ هەموو ئەگەرێک ئامادە بکەن".
بە مەبەستی رێگەگرتن لە بەرزکردنەوەی نرخ لیژنە تایبەتمەندەکان لە شار و شارۆچکەکاندا بەردەوام چاودێریی بازاڕ دەکەن.
بەڕێوەبەری گشتیی بازرگانیی هەرێمی کوردستان دەڵێت، هەر دوکاندار یاخود بازرگانێکیش خۆراک بشارێتەوە سزا دەدرێت، بۆئەوەی لە حاڵەتێکدا ئەگەر خواستیش زیادیکرد نەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخ، "لەگەڵ کەرتی تایبەت پلانمان داناوە رۆژانە بڕێکی زۆر خۆراک بخەینە بازاڕ و مارکێتەکانەوە و نەهێڵین خۆراک لە بازاڕدا کەمبێتەوە".
ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان ئێران و عێراق ساڵانه گه‌یشتووه‌ته 20 ملیار دۆلار، لە نێوان هەرێمی کوردستان و ئێرانیشدا، سێ دەروازەی رەسمی و نێودەوڵەتی هەن، پەروێزخان و باشماخ لە پارێزگای سلێمانی و حاجی ئۆمەران لە پارێزگای هەولێر، تائێستا بڕیارە بازرگانیکردن تیایاندا بەردەوام بێت و ئێران بڕیاریداوە تەنها دەروازە لاوەکییەکانی کێلێ، سازان، تەوێڵە، بەمۆ و سەیرانبەن دابخات بە مەبەستی توندکردنەوەی ئەو رێکارانەی لە سنوورەکان گرتوویەتییەبەر.
مسته‌فا عه‌بدولڕه‌حمان، سه‌رۆكی یه‌كێتیی هاورده و هه‌نارده‌كارانی هه‌رێمی كوردستان بۆ پەرەگراف وتی "له كۆی گشتیی قه‌باره‌ی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان عێراق و ئیران، 14 ملیار دۆلار له‌لایه‌ن عێراقەوەیەو شه‌ش ملیار دۆلاریشی له‌لایه‌ن هه‌رێمی كوردستانه‌وه‌یه"، هەرێمی کوردستان بە پلەی یەکەم ئاڵۆگۆڕی بازرگانی لەگەڵ تورکیا هەیە و ئێران بە پلەی دووەم دێت.