درۆنەكان لە جووڵە كەوتن؛ لە سێ‌ ڕۆژدا چییان لە نەوتی هەرێم كرد؟

پەرەگراف - سەنگەر سالار

مۆتەكەی درۆنە بۆمبڕێژكراوەكان كە لە كات و دۆخێكی هەستیاردا سەریان هەڵدا، لە ماوەی سێ ڕۆژدا كۆمپانیاكانی ناچار بە ڕاگرتنی نزیكەی دوو لەسەر سێی بەرهەمهێنانی نەوت كرد و بوو بە هەڕەشەی جیددیش بۆ سەر بەشەكەی دیكە. ئێستا هەرێمی كوردستان نەوتی پێویستی لەبەردەستدا نییە بۆ پابەندبوون بەو لێكتێگەیشتنەوە كە لەگەڵ بەغدا ئەنجامی داوە و ئەمەش لەمپەرێكی دیكەیە لەبەردەم خەرجكردنی مووچەدا، بەڵام درۆنەكان زیاتر لە 24 كاتژمێرە دەنگیان نەماوە.

ئەمە یەكەم جارە هێرشی درۆنیی زیاندار دەكرێتە سەر كێڵگە نەوتییەكانی هەرێم. بەپێی ڕاگەیەندراوی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان، درۆنە بۆمبڕێژكراوەكان "زیانێكی زۆر"یان بە ژێرخانی كێڵگە نەوتییەكان گەیاندووە. حكومەتی هەرێمیش دەڵێت "زیانێكی زۆری ماددی بە پرۆسەی بەرهەمهێنانی نەوت گەیشتووە".

لە ٣٠ـى حوزەیرانەوە هێرشى درۆنى بۆ سەر هەرێمى کوردستان دەستى پێ کردووە، بەڵام لە ١٤ـى تەمووزەوە کێڵگە نەوتییەکان کرانە ئامانج. نزیکەى ١٥ هێرش ئەنجام دراون، حەوت هێرشیان بە نۆ درۆن کێڵگە نەوتییەکانیان بەئامانج گرتووە: خورمەڵە یەک هێرش بە دوو درۆن، پیشخاپوور یەک هێرش بە دوو درۆن، تاوکێ دوو هێرش بە دوو درۆن، هاند ئۆیڵ دوو هێرش بە دوو درۆن، سەرسەنگ یەک هێرش بە یەک درۆن، ئەمە جگە لە کەوتنە خوارەوەى چەندین درۆن لە ناوچەى بێ ئامانج.

بەپێی بەدواداچوونێكی پەرەگراف، لە كۆی هەشت ناوچەی گرێبەستی نەوتی كە لە کاردا بوون و نۆ كێڵگەن، پێنجیان هێرشیان كراوەتە سەر. ئەو كێڵگە نەوتییانەی كە كراونەتە ئامانج، بە هەموویان زۆرینەی بەرهەمی نەوتی هەرێم پێك دەهێنن. هەر مەترسیی ئەو هێرشانە وای كردووە بەرهەمهێنانی نەوت لە هەندێك كێڵگەی دیكەش ڕابگیرێت.

یادگار سدیق، سەرۆكی ڕێكخراوی ڕوونبین بۆ شەفافیەت لە پرۆسەكانی نەوت، بە پەرەگرافی ڕاگەیاند "هەر ئەوەی كۆمپانیا نەوتییەكان بزانن ناوچەكە سەلامەت نییە، بەسەر بۆ ئەوەی واز لە بەرهەمهێنانی نەوت بهێنن، وەكوو ئەوەی لە كاتی هاتنی داعش كردیان".

یادگار سدیق وتیشی "تا ئێستا لە كێڵگەكانی تاوكێ ( تاوكێ + فیشخاپوور)، ئەترووش، سەرسەنگ و عەین سفنی بەرهەمهێنانی نەوت وەستاوە، لە كێڵگەكانی خورمەڵە، هەولێر، سەرقەڵا و بجیل بەرهەمهێنان بەردەوامە".

بەرپرسانی هەرێمی كوردستان، گرووپەكانی سەر بە حەشدی بە ئەنجامدانی هێرشەكان تۆمەتبار دەكەن. ڕێبەر ئەحمەد، وەزیری ناوخۆی هەرێمی كوردستان، دوێنێ 17-07-2025، ڕایگەیاند "هێرشە درۆنییەكان پێویستی بە لێكۆڵینەوە نییە، زۆر ڕوونە لەكوێوە و بە چ ئاراستەیەك دێن و كوێ دەكەنە ئامانج".

بەپێی داتاكانی ڕێكخراوی ڕوونبین، بەرهەمهێنانی نەوت لە 300 هەزار بەرمیلەوە بۆ نزیكەی 112 هەزار بەرمیل دابەزیوە، تەنیا كێڵگەی خورمەڵە كە هێشتا نەكراوەتە ئامانج و لە بەرهەمهێنان بەردەوامە، قورسایی بەرهەمی نەوتی هەرێمی هێشتووەتەوە، كە ڕۆژانە 90 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنێت. هەر مەترسییەك بۆ سەر خورمەڵە، بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێم بۆ نزیك لە سفر دادەبەزێنێت.

سەرۆكی ڕێكخراوی ڕوونبین دەڵێت "هەر بەئامانجگرتنێكی كێڵگەی خورمەڵە كاریگەریی گەورەی لەسەر بەرزبوونەوەی نرخی سووتەمەنی هەیە، بەوپێیەی تاكە كێڵگەی گەورەی نەوتی هەرێمە كە هێشتا لە بەرهەمهێنان بەردەوامە و دەتوانێت بەرهەمهێنان بۆ زیاتر لە 100 هەزار بەرمیلیش بەرز بكاتەوە".

وەكوو یادگار سدیق بۆ پەرەگراف وتی "سێ‌ كێڵگەكەی دیكە كە لە بەرهەمهێنان بەردەوامن، بە هەموویان دەوروبەری 20 هەزار بەرمیلی ڕۆژانە بەرهەمیان هەیە".

بەر لە هێرشەكان، كۆی بەرهەمی ڕۆژانەی نەوتی هەرێمی كوردستان 300 هەزار بەرمیل بوو، لە هەشت ناوچەی گرێبەست كە لە نۆ كێڵگەی نەوت پێك دێن. ئەو كێڵگە نەوتییانەی بەرهەمهێنانیان ڕاگرتووە، ڕۆژانە 192 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنن، كە دەكاتە 64%ـی كۆی بەرهەمی هەرێم، چوار كێڵگەكەی دیكە 111 هەزار بەرمیل بەرهەمیان هەیە كە دەكاتە كەمتر 36%.

هەرچەندە لە شەوی 30-06-2025ـەوە هەڵمەتێكی هێرشی درۆنی بۆ سەر هەرێمی كوردستان دەستی پێ‌ كردووە، بەڵام لە شەوی دووشەممە 14-07-2025ـەوە درۆنەكان ڕوویان لە كێڵگە نەوتییەكان كرد و دوایین هێرش بەیانیی دوێنێ‌ 17-07-2025 بووە، كە وەزارەتی سامانە سورشتییەكان وتی "لە كاتژمێر 10:55 خولەك بە درۆنی بۆمبڕێژكراو هێرش كراوەتە سەر كێڵگەی نەوتی DNO لە تاوكێ‌، بەڵام هیچ زیانێكی نەبووە".

پەرەگراف بۆ داتای ورد دەربارەی نەوتی هەرێم، پشت بە ڕاپۆرتێكی نوێی (ڕێكخراوی ڕوونبین بۆ شەفافیەت لە پرۆسەكانی نەوت) دەبەستێت كە مانگی ڕابردوو بڵاو كرایەوە. ڕێكخراوەكە لە ڕاپۆرتەكانیدا پشت بە زانیاری و داتای وردی پشتڕاستكراوەی كۆمپانیاكانی نەوت، ناوەندی جیهانی، هەڵسەنگاندن و شیكردنەوەی پڕۆفیشناڵانەی ئەندامەكانی خۆی دەبەستێت.

ئەو كێڵگانەی بەرهەمهێنانیان ڕاگرتووە

كێڵگەی نەوتی سەرسەنگ لە سنووری ناحیەی چەمانكێی قەزای ئامێدی سەر بە ‏پارێزگای دهۆك، دووەم كێڵگە بوو كە بەئامانج گیرا. ئەم كێڵگە پلەی پێنجەمی بەرهەمهێنانی لە ڕیزی كێڵگەكانی هەرێمدا بە 29 هەزار و 900 بەرمیلی ڕۆژانە گرتووە، كە دەكاتە نزیكەی 10%ـی نەوتی هەرێم.

كێڵگەی نەوتی سەرسەنگ لە "كاتژمێر 7:00ـی بەیانیی 15ـی حوزەیران بە درۆنی بۆمبڕێژكراو بەئامانج گیرا" و تەقینەوەیەكی گەورە تێیدا ڕووی دا، كە بووە هۆی ڕاگرتنی بەرهەمهێنانی نەوت.

هێرشی سێیەم و چوارەمی درۆنەكان بۆ سەر كێڵگە نەوتییەكانی تاوكێ‌ و پیشخابوور بوون. لە هەردوو كێڵگەكە تەقینەوە ڕووی دا و ئاگر كەوتەوە.

ئەم دوو كێڵگە نەوتییە كە ڕێكخراوی ڕوونبین دەڵێت "پێكەوە یەك ناوچەی گرێبەستی نەوتین"، بەرهەمی ڕۆژانەیان 82081 بەرمیلە، كە دەكاتە زیاتر لە 27%ـی كۆی بەرهەمی نەوتی هەرێم.

ئەم دوو كێڵگە نەوتییە بۆ یەكەم جار لە كاتژمێرەكانی 6:00 و 6:15ـی بەیانیی 16-07-2025 بە درۆنی بۆمبڕێژكراو كرانە ئامانج، لە هەردوو كێڵگەكە تەقینەوە ڕووی دا و ئاگری گەورە كەوتەوە.

كێڵگەی نەوتی هاند ئۆیلی ئەمریكی لە باعەدرێ لە قەزای شێخانی سەر بە پارێزگای دهۆك، دوو جار لە بەیانیی چوارشەممە 16-07-2025 و ئێوارەی هەمان ڕۆژ بە درۆنی بۆمبڕێژكراو هێرشی كرایە سەر.

یادگار سدیق، سەرۆكی ڕێكخراوی ڕوونبین بۆ شەفافیەت لە پرۆسەكانی نەوت، بە پەرەگرافی وت "كێڵگەی نەوتی هاند ئۆیل لە باعەدرێ، لە دوای ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم لە 25-03-2023، بەرهەمەهێنان تێیدا ڕاگیراوە و تا ئێستا دەستی پێ‌ نەكردووەتەوە".

كێڵگەی نەوتی ئەترووش، كە دەكەوێتە نزیك كێڵگەی نەوتی سەرسەنگ، هەرچەندە هێرشی نەكراوەتە سەر، بەڵام بەهۆی مەترسییەكانەوە و لەپێناو پاراستنی گیانی ستافی كێڵگەكە، بەرهەمهێنانی ڕاگرتووە.

كێڵگەی ئەترووش بەر لە هێرشەكان، بڕی بەرهەمهێنانی ڕۆژانەی 35 هەزار و 300 بەرمیل بووە، كە دەكاتە نزیكەی 12%ـی كۆی بەرهەمی نەوتی هەرێمی كوردستان.

ئەو كێڵگانەی لە بەرهەمهێنان بەردەوامن

درۆنەكان سەرەتا كێڵگەی نەوتی خورمەڵە لە سنووری پارێزگای هەولێریان كردە ئامانج، كە ئەم كێڵگەیە بە 90 هەزار بەرمیلی ڕۆژانە پلەی یەكەمی لە بەرهەمهێناندا گرتووە، بە جۆرێك هەر خۆی 30%ـی نەوتی هەرێم بەرهەم دەهێنێت. هێرشەكە نەبووە هۆی پەكخستنی كارەكانی كێڵگەگە و بەرهەمهێنان تێیدا بەردەوامە.

بەپێی بەیاننامەی وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم، هێرشەكەی سەر كێڵگەی نەوتی خورمەڵە، "ئێوارەی دووشەممە 14-07-2025، بە دوو درۆنی بۆمبڕێژكراو لە كاتژمێرەكانی 08:20 و 08:25 ئەنجام دراون، تەنیا زیانی بە ‏بۆرییەكانی ئاوی وێستگەكە گەیاندووە".

كێڵگەی نەوتی هەولێر یەكێكی دیكەیە لەو بیرە نەوتانەی كە هێرشی نەكراوەتە سەر و لە بەرهەمهێنان بەردەوامە. كێڵگەگەكە ڕۆژانە 9000 بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنێت كە دەكاتە 3%ـی كۆی بەرهەمی نەوتی هەرێمی كوردستان.

كێڵگەی نەوتی سەرقەڵا لە ئیدارەی گەرمیان، لەلایەن كۆمپانیای گازپڕۆمی ڕووسیاوە كاری بەرهەمهێنانی تێدا دەكرێت و تا ئێستا هێرشی نەكراوەتە سەر. كێڵگەكە لە بەرهەمهێنان بەردەوامە و بەرهەمی ڕۆژانەی 8500 بەرمیل نەوتە كە دەكاتە نزیكەی 3%ـی كۆی بەرهەمی نەوتی هەرێمی كوردستان.

بچوكترین كێڵگەی نەوت كە مانگی ڕابردوو دەستی بە بەرهەمهێنان كردووەتەوە و هێرشی نەكراوەتە سەر، كێڵگەی نەوتی (بیجیل - هەریر)ـە، كێڵگەكە لە بەرهەمهێنان بەردەوامە و بەرهەمی ڕۆژانەی 4000 هەزار بەرمیلە كە دەكاتە 1.3%ـی كۆی بەرهەمی نەوتی هەرێمی كوردستان.

ڕاگرتنی هێرشەكان

پاش ئەوەی ئێوارەی دوێنێ‌ 17-07-2025، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق لێكتێگەیشتنی نێوان هەردوو حكومەتی فیدراڵی و هەرێمی كوردستانی پەسەند كرد، كە یەكەم خاڵی ڕادەستكردنی نەوتە لەلایەن هەرێمی كوردستانەوە، هیچ هێرشێكی نوێ‌ نەكراوەتە سەر كێڵگە نەوتییەكان.

لەگەڵ پەسەندكردنی لێكتێگەیشتنەكە، مەسروور بارزانی، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕایگەیاند "جگە لە ناردنی مووچە و شایستە داراییەكان، دەبێت كۆتاییش بەو هێرشانە بێت كە دەكرێنە سەر هەرێمی كوردستان و بەتایبەتیش كێڵگە نەوتییەكان".

بەردەوامی هێرشە درۆنییەكان وا دەكات حكومەتی هەرێمی كوردستان نەتوانێت بە ڕادەستكردنی ئەو بڕە نەوتەوە پابەند بێت كە لە لێكتێگەیشتنەكەی نێوان هەولێر و بەغدا هاتووە كە 230 هەزار بەرمیلی ڕۆژانەیە، ئەمە جگە لە بڕی 50000 بەرمیل بۆ پێداویستیی ناوخۆیی هەرێم، لەكاتێكدا هەرێمی كوردستان لە ئێستادا ڕۆژانە كەمتر لە 112 هەزار بەرمیل بەرهەم دەهێنێت.

بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی كە زیاتر 24 كاتژمێرە هێرشە درۆنییەكان ڕاگیراون، بەتایبەت دوای پەسەندكردنی لێكتێگەیشتنە نوێیەكە، چاوەڕوان دەكرێت ئەو هێرشانە كە گرووپەكانی سەر بە حەشدی شەعبی بە ئەنجامدانی تۆمەتبار دەكرێن، ئیتر كۆتاییان بێت.

بە نەمانی مەترسییەكان، بەرهەمهێنانی نەوت بەزوویی دەگاتەوە 300 هەزار بەرمیلی ڕۆژانە. بە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتیش، بەرهەمهێنانی نەوت زیاد دەكات و بەرەو بەرزترین ئاستی سێ‌ ساڵ لەمەوبەری خۆی دەگەڕێتەوە كە 400 هەزار بەرمیل بوو.