پەرەگراف- دهۆك
ئیدریس حەسەن، ماوەیەكە لەسەر دیواری حەوشەی خانووەكەی بە گەورەیی نوسیویەتی؛ بۆ فرۆشتن، بەڵام كەس لێی ناپرسێت. ئەو، ماڵەكەی نزیكی پاڵاوگەكانی نەوتە لە دهۆك.
دەیان خانوو لە ناوچەكانی باستكێ و كواشێی قەزای سێمێل بۆ فرۆشتن دانراون، بەشێكیان هەرزانفرۆش دەكرێن، لەوێ ژمارەیەك پاڵاوگە لە كاردان و رۆژانە ژەهری رەش و بۆنی ناخۆش بڵاودەكەنەوە.
"ناڵێین پاڵاوگە، بەڵكو ئەمانە كارگەی بڵاوكردنەوەی ژەهرن بەسەر خەڵكی هەژار و كەمدەرامەتەوە" ئیدریس لە كۆمەڵگەی باستكێ بۆ پەرەگراف وای وت، توڕە و نیگەرانە لەوەی بە ناچاری كۆچ دەكەن و كەسیش نییە خانووەكانیان بكڕێت.
دوكەڵی ڕەش زۆرجار ئاسمانی باستكێ و كواشێ دادەپۆشێت، بە بۆنێكی تیژ و بێزاركەرەوە، لەگەڵ ئەوەشدا، رەشاو و پاشماوەی شلی پاڵاوگەكان بە خاكی ئەو ناوچەیەدا جۆگەلەیان بەستووە.
"ئەگەر كەسێك خانووەكەم بكڕێت ئەوا بەدڵنیاییەوە دەیفرۆشم، چونكە پاڵاوگەكان هەموو شتێكیان تێپەڕاندووە و خەڵك بەتەواوی بێهیوا بووە لەلایەنی پەیوەندیدار بۆ داخستنی یەكجارەكی پاڵاوگەكان"، ئیدریس دەڵێت بە درێژایی وەرزی گەرما نەیانتوانیوە موبەریدە هەڵبكەن چونكە بۆن و دوكەڵ بەرەو ناو ماڵەكان رادەكێشێت، بۆیە "بەشی زۆری خەڵكەكە" دەیانەوێت خانووەكانیان بفرۆشن و بڕۆن.
هاوڵاتیان بێ هیوا بوون لە داخستنی پاڵاوگەكان، بۆیە كۆچ دەكەن، بەوپێیەی بۆ نمونە زیاتر لە 10 بڕیار لەسەر ئاستی باڵا بۆ داخستنی پاڵاوگە نایاساییەكانی كواشێ دەركراون، دواین بڕیاریش لە ساڵی 2021ـدا بوو.
تەواوی پاڵاوگە نایاساییەكانی پاڵاوتنی نەوتی خاو لە دهۆك، زیاتر لە 45 پاڵاوگە بوون و دەكەوتنە سنوری قەزای سێمێل، بە تایبەت لە گوندی كواشێ، بەشێكیان بە نهێنی و هەندێكیشیان بە ڕۆژی ڕوناك هێشتا سەرقاڵی كاری خۆیانن، هەرچەندە بڕیار و فشاری حكومەت و ئیدارەی پارێزگاكە ساڵانێكە بۆ داخستنی یەكجارییان هەیە.
ساڵح رەمەزان، موختاری كۆمەڵگەی باستكێ بۆ پەرەگراف وتی "تائێستاش هەر بۆنی پیس و دوكەڵی پاڵاوگەكان و كۆمپانیاكانی تر هەن، كە خەڵكی ناوچەكەی زۆر بێزاركردووە، بۆیە بەشێكی خەڵكەكە ئەگەر بۆیان بگونجێت ماڵی خۆیان باردەكەن"، بێ ئەوەی هیچ لایەنێكی حكومی لەوبارەیەوە بەدواداچون بكات.
بەپێی بەدواداچونی پەرەگراف، زیاتر لە سەدا 40ـی خێزانەكانی نیشتەجێی كۆمەڵگەی باستكێ لە سێمێل دەیانەوێت بگوازنەوە، لە كۆی 360 خێزان، هەروەها دانیشتوانی گوندەكانی كواشێ، ئاسیهێ، بالقوس، مسریك و چەند گوندێكی دیكە بە نیازن كۆچ بكەن.
نەك هەر جارێك، وەكو ساڵح دەڵێت، دەیانجار داوایانكردوە پاڵاوگەكان دابخرێن، تا خەڵكی ناوچەكە رزگاریان بێت لە بۆنی پیس و دوكەڵ، بەڵام كێشەكە بەبێ چارەسەر ماوەتەوە.
بەپێی بەدواداچونەكانی پێشتری پەرەگراف، كاركردنی پاڵاوگە نایاسایی و بچوكەكان، كاریگەریی ڕو‌ون و دیاری هەیە لەسەر ئاووهەواو خاكی نزیكی ئەو شوێنانەی تێیدا دامەزراون، ئەوەش لای حكومەت‌و فەرمانگە پەیوەندیدارەكانی تایبەت بە ژینگە شاراوە نییەو چەندینجار باسكراوە.
پیسكردنی ژینگە و ئاووهەوای كوردستان بەپێی یاسای ژمارە 8ی ساڵی 2008ی پاراستن و چاككردنی ژینگە سزای قورسیشی بۆ دانراوە، كە زیندانی و غەرامەی تا 200 ملیۆن دیناری تێدایە، ئەوەش بەپێی جۆر و شێوازی سەرپێچی دەگۆڕێت.
لە نزیكی پاڵاوگەكاندا، بۆ نمونە لە باستكێ، پێشتر نرخی زەوی و خانوویەك ئەگەر 40 هەزار دۆلار (چوار دەفتەر دۆلار) بوایە، ئێستا نرخی هەمان موڵك، نیوەی ئەو پارەیە ناكات، بەوتەی خالد یوسف، شارەزای كڕین و فرۆشتنی خانووبەرە.
"كێشەی بۆن و دوكەڵی پاڵاوگەكان وایكردوە خەڵك بەناچاری خانوەكانیان بفرۆشن، زۆر كەس خانوەكانیان لە نوسینگەكان تۆماركردوە تا بیفرۆشن بەڵام كەس نیە بیكڕێت" خالد بۆ پەرەگراف وای وت. رونیكردەوە ئەون دووجار زیانیان بەركەوتووە، لەلایەك نرخی خانووەكان زۆر دابەزیوە و لەلایەكی دیكە، پاڵاوگەكان بۆتەهۆی زیانی تەندروستی و بێزاری هەمیشەیی بۆ خەڵك.
لەو 45 پاڵاوگەیەی لە دهۆك بوون، بەشێكیان لە دوای بڕیارەكانی داخستنیانەوە وازیان لە كاركردن هێناوە، بەڵام بەپێی بەدواداچونی پەرەگراف، هێشتا لانیكەم 10 پاڵاوگە كاردەكەن.
محەمەد تاهر، بەڕێوەبەری پێشووی فەرمانگەی ژینگەی دهۆكە و ئاگاداری دۆسیەی پاڵاوگەكانە، ئەو كە ئێستاش لە هەمان فەرمانگە فەرمانبەرە دەڵێت، بۆ ماوەیەك پاڵاوگەكانی كواشێ بەتەواوی داخران، بەڵام كاتێك زانییان پاڵاوگەكانی هەولێر كاری خۆیان دەكەن و تەنیا لە دهۆك داخراون، ئەوانیش قبوڵیان نەكرد و جارێكی تر دەستبەكار بوونەوە.
"لێپرسراوانی زۆر گەورە لە پشت ئەو پاڵاوگانەن، زۆر قورسە دابخرێن" تاهر بۆ پەرەگراف جەختیكردەوە كە كێشەی ئەو پاڵاوگانە ئەستەمە چارەسەر بكرێت، چونكە لە بنەڕەتەوە بەناوی كارگەی بلۆك و ئیسفنج و زۆر بواری ترەوە كاردەكەن، كاتێكیش كێشەكە چارەسەر ناكرێت، ئەوا خەڵك ناچارن خانوەكانیان بفرۆشن و بڕۆن.
پەرەگراف هەوڵیدا پەیوەندی بە دڵشاد عەبدولرەحمان، بەڕێوەبەری ژینگەی دهۆكەوە بكات، بەڵام هەوڵەكان بێ ئاكام بوون.
چەندین جار ڕێكخراوەكانی ژینگە داوای داخستنی پاڵاوگە نایاساییەكان و پابەندبوونی كارگەكانیان كردووە بە ڕێنماییە ژینگەییەكانەوە، بەڵام دۆخەكە هەر وەك خۆیەتی، هەرچەندە بەپێی توێژینەوە زانستییەكان پیسبونی ژینگە و ئاووهەوا هۆكارێكی سەرەكیی نەخۆشییەكانی شێرپەنجەن.
خەلیل مەحمود، قایمقامی قەزای سێمێل دەربارەی دواین پێشهات بۆ داخستنی پاڵاوگەكان بە پەرەگراف-ـی وت "منیش نازانم كە ئایا هێشتا پاڵاوگەكان كاردەكەن یان نا"، دەشڵێت لیژنەیەك لەسەر ئاستی ئیدارەی پارێزگا پێكهێنراوە تایبەت بۆ دۆسیەی پاڵاوگەكان و هەر رێكارێك كە پێویستە بیگرنەبەر.
شەڕی یاسایی و بڕیاری نێوان حكومەت و پاڵاوگەكان نوێ نییە، لە ساڵی 2010ـەوە چەندینجار دوبارە بووەتەوە، هەرجارە و زنجیرەیەك ڕێوشوێن دەركراوە، بەڵام پاڵاوگەكان هێشتا لەكاردان.