سزاكان چوونەبواری جێبەجێكردنەوە؛ تاران بەڵێنی شكاندنیان دەدات

پەرەگراف

قۆناغی دووەمی سزاكانی ئەمەریكا بۆسەر ئێران دەستیپێكرد، سەرجەم ئەو گەمارۆیانەی ساڵی 2015 بەهۆی ڕێككەوتنی ئەتۆمی لەسەر تاران هەڵگیرابوون چوونەوە بواری جێبەجێكردنەوە، ئێران بەڵێن دەدات سزاكان بشكێنێت.

لەگەڵ كەوتنە بواری جێبەجێكردنی سزاكانی ئەمەریكا كە كەرتە هەستیارەكانی ئەو وڵاتەو شادەماری ئابوریی دەگرنەوە، حەسەن ڕۆحانی سەرۆك كۆماری ئێران لە یەكەم كاردانەوەدا ڕایگەیاند، ملكەچی سزاكانی ئەمەریكا نابن‌و دەیشكێنن.

ڕۆحانی هێرشی تووندی كردەسەر ئەمەریكاو دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەو وڵاتەو بە پێشێلكردنی ڕێككەوتنە نێودەوڵەتییەكان تۆمەتباری كرد، هەروەها تەكیدی لەوەكردەوە وڵاتەكەی بەردەوام دەبێت لە فرۆشتنی نەوت، "باجەكەی هەرچییەك بێت" لەو كارە ڕاناوەستن.

وەك چاوەڕوان دەكرا بەرەبەیانی ئەمڕۆ قۆناغی دووەم‌و كۆتایی سزاكانی ئەمەریكا دژی ئێران خرانە بواری جێبەجێكردنەوە، سزاكان كەرتە هەستیارەكانی نەوت‌و بانكەكان‌و گواستنەوەی دەریایی دەگرنەوەو تووندترین سزادەبن بۆسەر ئەو وڵاتە كە تائێستا سەپێندرابن.

سزاكانی ئەمەریكا بۆ فشارخستنەسەر كۆماری ئیسلامی‌و ڕاكێشانیەتی بۆسەر مێزی گفتوگۆ‌و ڕێگرییە لەو پەلهاویشتنانەی ئێران كە چەند ساڵێكە بۆ دەرەوەی وڵاتەكەی خۆی هەیەتی، ئەمەریكا بە هاتنەسەركاری دۆناڵد ترەمپ ئەو سیاسەتەی گرتووەتەبەر، ترەمپ لە یەكەم هەنگاودا لە ڕێككەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ ئێران كشایەوە.

ئەمەریكا ئێران تۆمەتباردەكات بە "پشتیوانیكردن لە تیرۆر" ئامانجێكی سەرەكیی سزاكان ئەوەیە لەڕێی لاوازكردنی ئابوریی ئێرانەوە فشاربخاتەسەر تاران دەستهەڵگرێت لە پشتیوانیكردنی حوسییەكان لە یەمەن، حیزبوڵڵا لە لوبنان، حەشدی شەعبی لە عێراق‌و ڕژێمی ئەسەد لە سوریا، هەروەها وەستاندنی پشتگیری بۆ ئەو گروپ‌و ڕێكخراوانەی كە ئەمەریكا بە "تیرۆریست" لەقەڵەمیان دەدات.

سزاكان چین؟

دوو وێنەی ترەمپ‌و قاسم سلێمانی كە گوزارشتن بۆ قۆناغی نوێی ململانێی نێوان ئەمەریكاو ئێران.

سزاو گەمارۆكانی ئەمەریكا بۆسەر ئێران، ساڵی 2015 بەهۆی ڕێككەوتنی ئەتۆمیی لەسەر تاران لابران، ئەمڕۆ خرانەوە بواری جێبەجێكردن‌و ترەمپ دۆخەكەی گەڕاندەوە بۆ پێش 2015، سزاكان كەرتە هەستیارەكانی ئابوری ئێران دەكەنە ئامانج، وەك؛ وزەو هەناردەكردنی دەریایی‌و كەشتیسازیی‌و كەرتەكانی دارایی.

هەروەها زیاتر لە 700 كەسایەتی و دامودەزگا لە ناویاندا كەشتیوانی‌و فڕۆكە، دەخرێنەوە ناو لیستی سزاكانی ئەمەریكا، ئەوانەش بانكە گەورەكانی ئێران‌و مامەڵەی دارایی لەگەڵ بانكی ناوەندی، كەرتەكانی هەناردەكردنی نەوت‌و كۆمپانیاكانی هەناردەكردن دەگرنەوە.

فرۆشتنی خۆراك‌و بەرهەمە كشتوكاڵیـیەكان، دەرمان‌و ئامێرو كەلوپەلە تەندروستیـیەكان بە ئێران، وەك خۆیان دەمێننەوە‌و سزاكانی ئەمەریكا نایانگرێتەوە.

بەپێی بەیاننامەیەكی كۆشكی سپی ئەمەریكا، سەپاندنەوەی سزاكان دەبنەهۆی ئەوەی "ئەو داهاتانە ببڕدرێن كە ڕژێمی ئێران بەكاریاندەهێنێت بۆ دابینكردنی پارە بۆ گروپە تیرۆرستییەكان‌و نانەوەی ناسەقامگیری لە جیهانداو بەرنامەی ئەتۆمی‌و موشەكی‌و دەوڵەمەندكردنی ڕێبەرانی ئەو وڵاتە."

ئەمەریكا هەڕەشە لەهەر وڵاتێك دەكات ئەگەر بەو سزایانەوە پابەند نەبێت یاخود فرتوفێڵ لە جێبەجێكردنیدا بكات "ئەوا دەكرێتە ئامانج"ی واشنتۆن، هەروەها دەڵێت، ئەوانەی شكستدەهێنن لە ڕاگرتنی ئەو كارانەی سزاكانی ئێران دەیانگرێتەوە، "دوچاری ئاكامی توند دەبنەوە."

لەسەردەمی باراك ئۆبامادا ئەمەریكا پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئێران پێشخست‌و گەیشتە ئەوەی ساڵی 2015 ڕێككەوتننامەی ئەتۆمیی واژۆ بكەن، بەڵام هاتنەسەركاری ترەمپ سیاسەتی ئەو وڵاتەی پێچەوانە كردەوە.

ترەمپ مانگی 5ی ئەمساڵ لە ڕێككەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ ئێران كشایەوەو دواتر قۆناغی یەكەمی سزاكانی بەسەر ئێراندا سەپاندەوە، ئەمڕۆش قۆناغی دووەم‌و كۆتایی.

لێدان لە كەرتی نەوتی ئێران تا ئاستی سفر كردنی فرۆشتنی نەوتی ئەو وڵاتە ئامانجی سەرەكی سزاكانی ئەمەریكایە، لەو چوارچێوەیەدا دەیەوێت كڕیارانی نەوت ڕازی بكات نەوتی ئێران نەكڕن، ئەگەر ئەو پلانە سەربگرێت، چاوەڕوانكراوە ئێران بكەوێتە دۆخێكی ئابوریی زۆر سەختەوە.

كۆشكی سپی لە بەیاننامەیەكدا سەبارەت بە قۆناغی دووەمی سزاكان ئەوەی خستووەتەڕوو، هەناردەكانی نەوتی ئێران بە نزیكەی یەك ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێكدا كەمیكردووە لە كاتێكدا مانگی 6ی ئەمساڵ گەیشتبووە ئاستێكی بەرز. هەروەها 20 وڵات هاوردەكانیان لە نەوتی ئێران كردووە بە سفر.

ئەمەریكا دڵنیایی دەدات لەوەی بازاڕی وزە بە باشی دەمێنێتەوە سەرەڕای كەمكردنەوەی هەناردەكانی نەوتی ئێران، بۆئەوەش بەڵێنی لە سعودیە وەرگرتووە بەرهەمهێنان‌و هەناردەی نەوت زیاد بكات، هاوكات ئەمەریكا خۆیشی كە خاوەنی یەدەگێكی زۆری نەوتە بەهەمانشێوە هەناردەكردن زیاد دەكات، ئەوەش لەپێناو كەمكردنەوەی ئەو زیانەی بەهۆی گەمارۆ خستنەسەر نەوتی ئێران دووچاری بازاڕی نەوت دەبێت.

لە نێوان مانگی 8ی 2017 هەتا مانگی 8ی 2018، بەرهەمهێنانی نەوتی خاوی ئەمەریكا بە ڕێژەی 2.1 ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێكدا زیادیكردووە، لەگەڵ ئەوەشدا ڕۆژانە 700 هەزار بەرمیل زیاتر هەناردەكراوەو چووەتەسەر ئەو نەوتەی لە بازاڕدا هەیە.

لە ماوەی ساڵی داهاتوودا، ئەمەریكا بەرهەمهێنانی نەوتی خۆی زیاتر دەكات بە ڕێژەی یەك ملیۆن بەرمیل یان زیاتر لە ڕۆژێكدا. شارەزایانی بەڕێوەبەرایەتی زانیاریی وزەی ئەمەریكا پـێشبینی دەكەن ئەو نەوتەی لە بازاڕدا دەبێت هەتا كۆتایی ساڵی 2018 بەشی پێداویستییەكان دەكات، لە ساڵی 2019دا زیاتریش دەبێت لەوەی پێویستە.

كاردانەوەكان لە ناوخۆی ئێران‌و ئەوروپا

سەرباری ڕەتكردنەوەی بەرپرسانی باڵای ئێران‌و هێرشكردنەسەر ئەمەریكا بەهۆی سەپاندنی سزاكانەوە، هەزاران كەس لەناوخۆی ئێران دوێنێ بە خۆپیشاندان‌و دەربڕینی توڕەیی وەڵامی سزاكانی ئەمەریكایان دایەوە.

خۆپیشاندەران ئاڵای ئەمەریكاو دۆلاری ئەو وڵاتەیان سووتاند وەك پیشاندانی دژایەتیی خۆیان بۆ سیاسەتی نوێی واشنتۆن بە سەرۆكایەتی دۆناڵد ترەمپ.

لەسەر ئاستی دەرەوەی ئێران، وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا نیگەرانن لە قۆناغی دووەمی سزاكانی سەر ئێران‌و پێیانوایە حكومەتی تاران پابەندی ڕێككەوتنی ئەتۆمیی بووە.

فێدریكا مۆگرینی بەرپرسی پەیوەندییەكانی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا، جان ئێف لۆدێریان وەزیری دەرەوەی فەڕەنسا، جێرمی هەنت وەزیری دەرەوەی بەریتانیا‌و هیكۆ ماس وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا لەگەڵ وەزیرانی بەرگری فەڕەنسا، بەریتانیا و ئەڵمانیا، ڕاگەیەندراوێكی هاوبەشیان بڵاوكردەوە لەبارەی سزاكانی ئەمەریكا بۆسەر ئێران.

لە ڕاگەیەندراوەكەدا جەخت لەوە كراوەتەوە، بنەمای كاری داماڵینی جیهان لە چەكی ئەتۆمیی لە ڕێككەوتننامەی ئەتۆمیی لەگەڵ ئێران داندراوەو ئەوەش لە پێناو ئاسایشی ئەوروپا، ناوچەكە و هەموو جیهان گرنگە.

ئەو وڵاتانە ئەوەشیان خستووەتەڕوو، ڕێككەوتننامەی ئەتۆمیی لەگەڵ ئێران ئەنجامی هەبووەو ئەوەیان بەبیر هێناوەتەوە كە ئاژانسی وزەی ئەتۆمیی نێودەوڵەتی لە 12 ڕاپۆرتی جیاوازدا ئاماژەی بەوە داوە كە ئێران پابەندبووە بە بەندەكانی ڕێككەوتننامەكە.

هەر لە ڕاگەیەندراوەكەدا ئەو وڵاتانە دەڵێن، چاوەڕوانی بنەڕەتییان لە ئێران ئەوەیە بەردەوام بێت لە پابەندبوون بە بەندەكانی ڕێككەوتننامەكە.

هێشتا دیارنییە كاردانەوەی ئێران بۆ سزاكان چی دەبێت، تاران پێشتر بە داخستنی گەروی هورمز هەڕەشەی دەكرد لە بەرامبەر سزاكانی ئەمەریكا. گەروی هورمز بە "دەم"ی كەنداوی عەرەب(یاخود كەنداوی فارس) دادەنرێت‌و گەورەترین ڕێڕەوی جیهانییە بۆ هاتوچۆی كەشتییە نەوتییەكان، دەوروبەری لەسەدا 30 بازرگانی دەریایی نەوت لەو گەرووەوە ئەنجامدەدرێت.

پێشتر ئەمەریكا هەڕەشەی وەڵامدانەوەی سەربازیی دەكرد ئەگەر ئێران هەنگاوێكی لەوجۆرە بنێت‌و گەرووەكە دابخات. كارێكی لەو جۆرەی تاران دەبێتەهۆی خنكاندنی وڵاتانی كەنداوی عەرەب كە ئەو گەرووە تاكە ڕێڕەویی بازرگانیی دەریاییانە.