خەڵكی شارە دەوڵەمەندەكەی كوردستان ناڕازین؛ بەزۆرترین نەوتەوە هەژارترینن

پەرەگراف

نەوتی زۆر و پاڵاوگە جگە لە دوكەڵ و پیسبونی ژینگەی شار، هیچی دیكەی بە سەردار خالید نەبەخشیوە، تەنانەت كرێكارییەكەیشی پێنابڕێت.

سەردار نیشتەجێی ناوەندی شاری دهۆكە، ئەو شارەی زیاتر لە نیوەی نەوتی هەرێمی كوردستانی تیادا بەرهەمدەهێنرێت، بەڵام لە ڕیزبەندیی هەژارترین شاردا لە پلەی یەكەمدایە.

"خەڵكی دهۆك دەزانن ژینگەكەیان بەهۆی بەرهەمهێنانی نەوت و پاڵاوگەكانەوە پیسبون، بێ ئەوەی لێی سودمەندبن، نە لە داهات و نە لە هەلیكار، چونكە كرێكارەكانی كەرتی نەوتیش هەر بیانین نەك خەڵكی شار"، بەوتەی سەردار، كە لە نێو بازاڕی دهۆك بۆ پەرەگراف قسەیكرد.

ئەو بەهۆی بێكاریی و خراپی گوزەرانی خەڵكەوە دەیویست خەمی زیاتر باس بكات، "هاوڵاتیان تەنیا دوكەڵی نەوتەكەیان بەردەكەوێت، ئەوەتا لە خزمەتگوزاری و هەلیكاریش بێبەشین، نەك هەر ئەوە بەڵكو هەژارترین شارین" سەردار خالید وای وت.

بەپێی ئامارە ڕەسمییەكانی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان، كە كەمال ئەتروشی، وەزیری ئەو وەزارەتە حوزەیرانی ئەمساڵ لە دانیشتنی پەرلەمانی كوردستاندا ئاشكرایكرد، لەسەدا 52 بۆ 54ی بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان، لە كێڵگەكانی دهۆكەوەیە.

دوای دهۆك، هەولێر زۆرترین بەرهەمی نەوتی هەیە بە ڕێژەی لەسەدا 40 پاشان سلێمانی دێت بە ڕێژەی لەسەدا 6 بۆ 10.

بەوپێیەش لە كۆی نزیكەی 450 هەزار بەرمیل نەوتی خاوی ڕۆژانەی هەرێمی كوردستان، نزیكەی 250 هەزار بەرمیلی لە دهۆك بەرهەمدێت.

"سودی چی و حاڵی چی، زۆری نەوتی دهۆك بە خەڵك چی، حكومەتی هەرێم تەنانەت ساڵانە بەرمیلێك نەوتی سپیمان پێ ڕەوا نابینێت، ئیتر چۆن وادەكەن خەڵك سود لە داهاتی نەوت وەربگرن" محەمەد شڤان، 24 ساڵ، وای وت.

محەمەد گەنجێكی بێكاری شاری دهۆكە، هەندێكجار كرێكاری چێشتخانە یان بیناسازیی دەكات، ماوەیەكیشە كاری دەستناكەوێت، ئەو لەبارەی نەوتی شارەكەیەوە بۆ پەرەگراف وتی "تەنیا دوكەڵەكەی بۆ هاووڵاتییانە".

"دهۆك دووجار بۆتە قوربانی" ئەو لە باسی زۆری ژمارەی ئاوارە و پەنابەرانی دهۆكدا وای وت، لە كاتێكدا خۆی شارەكە ڕوبەڕوی قەیران بۆتەوە، بۆیە داواكارە حكومەت لانیكەم داهاتی سەدا 1ی نەوتەكە بۆ دهۆك خەرج بكات تا گەنجان بێكار نەبن و بەو خەرجییەش وەك ئەو دەڵێت "دهۆك دەبێتە دەوڵەمەندترین شار".

بەپێی ڕاپۆرتەكانی دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان، پارێزگای دهۆك هەژارترین شاری هەرێمی كوردستانەو ڕێژەی هەژاری تیایدا سەدا 8.6ـە، بەدوای ئەودا ڕێژەی هەژاری لە هەولێر سەدا 6.7ـە و لە سلێمانی سەدا 4.46ـە.

د. هاشم زێباری، پسپۆڕی ئابوری لە دهۆك بۆ پەرەگراف وتی "بەهۆی بێ سیستمی و نادادپەروەری لە دابەشكردنی داهاتی نەوت لە هەرێمی كوردستان، نەوت نەبۆتە هۆكاری خۆشگوزەرانی بۆ بۆ هاووڵاتییانی دهۆك و هەرێمی كوردستان".

ئەو ڕونیكردەوە، تەنیا لە دوو بیری نەوتی تاوكێ و پێشابور لە قەزای زاخۆ ڕۆژانە زیاتر لە 130 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنرێت، لە قەزای شێخان ڕۆژانە زیاتر لە 45 هەزار بەرمیل‌و لە ناحیەی سەرسەنگ و چەمانكێی قەزای ئامێدی ڕۆژانە زیاتر لە 45 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنرێن.

"بەڵام ئەمانە هەمووی نەبۆتە هۆكار بۆ خۆشگوزەرانی هاوڵاتیانی دهۆك، تەنانەت خزمەتگوزاریی ڕێگاوبانەكانیش باش نین، هەمووی بەهۆی گەندەڵییەوەیە‌و نەتوانراوە كەرتی نەوت بە دامەزراوەیی بكرێت" زێباری وای وت.

پارێزگای دهۆك، هاوسنورە لەگەڵ وڵاتانی توركیا و سوریا، دوو دەروازەی سنوری فەرمیی تیادایە، لە حەوت قەزا و 31 ناحیە پێكهاتووە و ژمارەی دانیشتوانی بەپێی دەستەی ئامار زیاتر لە ملیۆنێك و 300 هەزار كەسن.

شێركۆ جەودەت، ئەندامی لیژنەی سامانە سروشتییەكان لە پەرلەمانی كوردستان، پێیوایە، دادپەروەری لە دابەشكردنی داهاتدا نییە، "داهاتی نەوت بەشێوەی مەركەزیی مامەڵەی پێوەدەكرێت و شەفافیەتی تێدانیە و داهاتی ئەم وڵاتە بەشێوەی دادپەروەریی ناگەڕێتەوە بۆ هاووڵاتیان".

"یاسای سندوقی كوردستان بۆ داهاتە نەوتی و گازییەكان بڕگەیەكی تێدایە كە باسلەوە دەكات لەسەر ئاستی قەزا پترۆ دۆلار جێبەجێ بكرێت، بەومانایەی ئەو قەزایانەی كە چالاكیی نەوتی و گازیی تێدایە بەشێك لە داهاتەكەیان بدرێتەوە بەو قەزایە، چونكە كاریگەرییان لەسەر دروست دەبێت، بەڵام ئەو یاسایە جێبەجێ نەكراوە و سندوقی كوردستان بۆ داهاتە نەوتی و گازییەكان دانەمەزراوە كە لە 10-5-2015 یاساكەی لە پەرلەمانی كوردستان دەرچووە" شێركۆ جەودەت بۆ پەرەگراف وای وت.

ئەو پەرلەمانتارە ئەوە دەخاتەڕوو، ئەگەر یاسای سندوقی داهاتە نەوتییەكان جێبەجێ بكرایە، دهۆك و هەموو شوێنەكانی دیكە لەسەر ئاستی قەزا، سودمەند دەبوون لە داهاتی سروشتیی ناوچەكانیان.

كابینەی نۆی حكومەتی هەرێم بە سەرۆكایەتی مەسرور بارزانی كە دوو ساڵە لەكاردایە، دروشمی چاكسازیی گشتگیری بەرزكردووەتەوە، لە كەرتی نەوتیشدا هەنگاوی ناوە، بەڵام هێشتا نەبووەتە جێی ڕەزامەندیی لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان‌و ڕەخنەگران.

مەلەفی نەوت لە هەرێمی كوردستان هەر لە ساڵی 2014وە كە هەناردەی بازاڕە جیهانییەكان دەكرێت، بووتە جێی ڕەخنەی خەڵك‌و لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان لە پەرلەمانی كوردستان، بەتایبەت ناڕوونیی لە خەرجكردنی داهاتی نەوت‌و زۆریی قازانجی ئەو كۆمپانیایانەی كە لەو كەرتەدا كار دەكەن.

كەمال ئەتروشی، وەزیری سامانە سروشتییەكان، لە كۆبوونەوەیەكی پەرلەمانی كوردستاندا، سەبارەت بە گرێبەستی كۆمپانیا نەوتییەكان كە لە ڕابردوودا كراون، وتی "بەپێی ئەو گرێبەستانەی لەگەڵ كۆمپانیاكانی نەوت كراوە، بەداخەوە لەسەدا ١٤ی داهاتی نەوتی هەرێم دەچێتە گیرفانی كۆمپانیاكان و ناتوانین دەستكاریی ئەوە بكەین".

"ئەوەی من دەتوانم بیكەم، تەنیا ئەوەیە تێچوونی بەرهەمهێنانی نەوت ڕێكبخەمەوەو پڕۆژەی خزمەتگوزاریی بۆ ناوچەكانی بەرهەمهێنانی نەوت بە كۆمپانیاكان جێبەجێ بكەم" وەزیری سامانە سروشتییەكان وای وت.

هەناردەی نەوتی هەرێم، بە چوار قۆناغدا تێدەپەڕێت، قۆناغی یەكەم بەرهەهێنانە، قۆناغی دووەم گواستنەوەیە بە بۆریی لەناو خاكی هەرێمدا، قۆناغی سێیەم گواستنەوەیە بە بۆریی لە خاكی توركیا بۆ بەندەری جەیهان لەو وڵاتە، پاشان قۆناغی چوارەم فرۆشتنی نەوتەكەیە.

ئومێد سەباح، سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم، لە پرسی چاكسازیی لە كەرتی نەوتی هەرێمدا، باسلەوەدەكات لە مانگی پێنجی ئەمساڵەوە سەرپەرشتیی چۆنێتیی فرۆشتنی نەوت لە كۆمپانیایەكی كەرتی تایبەت وەرگیراوەتەوەو حكومەت خۆی بەڕێوەی دەبات.

"هەروەها حیسابی پارەی نەوت كە بە ناوی كۆمپانیای كەرتی تایبەتەوە بووە، ئێستا بە ناوی حكومەتەوەیە، ئەو پێنج كۆمپانیایەش كە گرێبەستی پێفرۆشتنی نەوتیان لەگەڵدا كراوە، پێداچوونەوە بە گرێبەستەكانیاندا دەكرێت و دوو لەو گرێبەستانە تەواو كراون" ئومید سەباح لە كۆبوونەوەیەكی پەرلەمانی كوردستاندا وای وت.

سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم، وتیشی "لەسەدا 58ی داهاتی نەوت بۆ تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە و فرۆشتنی نەوت دەڕوات، تەنیا لەسەدا 42ی بۆ حكومەتی هەرێم دەمێنێتەوە. لەسەدا 14ی داهات بۆ كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی نەوت دەڕوات، لەسەدا 11ی داهات بۆ كرێی بۆریی لەناو خاكی هەرێم دەڕوات، لەسەدا 6 بۆ كرێی بۆریی لەناو خاكی توركیا دەڕوات".

هەرێمی كوردستان بەدەر لە ڕێككەوتنێكی 50 ساڵە لەگەڵ توركیا بۆ گواستنەوەی نەوت بە خاكی ئەو وڵاتەدا، ڕێككەوتنێكی دیكەی لەگەڵ كۆمپانیای ڕوسنەفت هەیە كە كۆمپانیایەكی زەبەلاحی ڕوسییەو لە نەوت‌و گازی سروشتی هەرێمی كوردستاندا كار دەكات بە؛ پەرەپێدان بە كێڵگەكان‌و بەرزكردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنان، پتەوكردنی ژێرخانی ئابوری هەرێم‌و فراوانكردنی توانای گواستنەوەی نەوتی هەرێم‌و دامەزراندنی بۆریی بۆ گواستنەوەی گازی سروشتی.