وەزارەتی نەوتی عێراق: كۆمپانیاكانی نەوت ڕێگرن لە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم
پەرەگراف
وەزارەتی نەوتی عێراق ڕایدەگەیەنێت "كۆمپانیا بیانییەكانی بواری نەوت كە لە هەرێمی كوردستان كار دەكەن، نەوت ڕادەستی حكومەتی هەرێمی كوردستان ناكەن و ڕێگرن لە دەستپێكردنەوەی هەناردەی". جەختیش دەكاتەوە كە مەرجی ئەو كۆمپانیایانە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت "نایاسایین و لە هیچ بارێكدا قبووڵكراو نییە". هەروەها ڕایگەیاندووە كە "هەرێمی كوردستان بەبێ ئاگاداری و ڕەزامەندیی وەزارەتی نەوت، ڕۆژانە بڕی 200 بۆ 250 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنێت".
وەزارەتی نەوتی عێراق بە ڕاگەیەندراوێكی 11 خاڵی وەڵامی كۆمەڵەی پیشەسازیی نەوتی كوردستان (ئەپیكور)ـی دەداتەوە و كۆمەڵەكە تۆمەتبار دەكات بە "بڵاوكردنەوەی زانیاریی هەڵە و شێواندنی ڕاستی" لەبارەی دۆسیەی نەوتی هەرێمی كوردستانەوە.
لە سەرەتادا وەزارەتی نەوتی عێراق ئاماژەی بەوە كردووە كە هەناردەی نەوتی هەرێم لەلایەن توركیاوە ڕاگیراوە، ئەویش بە بڕیارێكی دادگای ناوبژیوانیی نێودەوڵەتی لە ئەنجامی سكاڵایەكی عێراق لەسەر توركیا. وەزارەتی نەوت جەخت دەكاتەوە كە "ڕاگرتنەكە بۆ تەنیا یەك ڕۆژیش لە ئەنجامی بڕیاری عێراق نەبووە".
وەزارەتی نەوتی عێراق، حكومەتی فیدراڵ بە "زەرەرمەندی یەكەم" لە ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم ناو دەبات و دەڵێت "دوای تێپەڕبوونی شەش مانگ و دانوستاندنی گرنگی وەزارەتی نەوت لەگەڵ توركیا، هەردوولا گەیشتنە ئەوەی بۆریی نەوتەكە بخرێتەوەكار و لە زووترین كاتدا كێشە تەكنیكییەكان چارەسەر بكرێن".
سەبارەت بە هۆكاری دەستپێنەكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، وەزارەتی نەوتی عێراق ڕایگەیاندووە "گرنگترین هۆكار ئەوەیە، كۆمپانیا بیانییەكان كە لە هەرێمی كوردستان كار دەكەن، ڕێگرن لەوەی بە فەرمی بەرهەمەكەیان ڕادەستی حكومەتی هەرێمی كوردستان بكەن، بۆ ئەوەی بەگوێرەی یاسای بودجەی گشتیی فیدراڵی هەناردە بكرێت".
وەزارەتی نەوت جەخت دەكاتەوە "ئەگەر ئەو كۆمپانیایانە نەوتی بەرهەمهێندراوی كێڵگەكانی هەرێمی كوردستان بەگوێرەی یاسا ڕادەست بكەن، دەتواندرێت لە ماوەیەكی كورتدا هەناردەكردنەوەی نەوت دەست پێ بكرێتەوە".
وەزارەتی نەوتی عێراق بە پشتبەستن بە ڕاپۆرتی ڕێكخراوی ئۆپیك و سەرچاوەی لاوەكیی نێودەوڵەتی، دەڵێت "لە هەرێمی كوردستاندا بەرهەمی نەوت بە بڕی 200 بۆ 250 هەزار بەرمیلی ڕۆژانە هەیە، بێ ئاگاداری و ڕەزامەندیی وەزارەتی نەوت".
هەروەها سەبارەت بە گرێبەستەكانی كۆمپانیاكانی نەوت و وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان، وەزارەتی نەوتی عێراق بە "دان پێدا نەنراو" وەسف دەكات و دەڵێت "ئەو گرێبەستانە بنەمای دەستووری و یاسایی دروستیان نییە".
وەزارەتی نەوتی عێراق باس لەوە دەكات كە داوای لە حكومەتی هەرێمی كوردستان و كۆمپانیاكانی نەوت كردووە كۆپییەكی هەموو گرێبەستەكانیان ڕادەست بكەن بۆ ئەوەی لێكۆڵینەوەی لەبارەوە بكەن و بگەن بە گرێبەستی نوێ كە "هاوتای دەستوور و یاسا" بێت، بەڵام "تا ئێستا ئەو گرێبەستانە ڕادەست نەكراون".
"چۆن دەگونجێت داوا لە وەزارەتی نەوت بكرێت پابەند بێت بە گرێبەستێك كە هێشتا نەیبینیوە و دانی پێدا نانێت و وەكوو بنەما ناكۆكە لەگەڵ ئەو بڕیارانەی دادگا كە بۆ هەموو لایەك جێگەی پابەندبوونە"، وەزارەتی نەوتی عێراق وا دەڵێت.
سەبارەت بە تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت و گواستنەوەی كە لە یاسای بودجەی عێراقدا بە هاوتایە لەگەڵ بڕی ئەو پارەیەی وەزارەتی نەوت لە گرێبەستەكانیدا دەیدات و 6.9 دۆلارە بۆ یەك بەرمیل، وەزارەتی نەوت دەڵێت "ئەو كۆمپانیا نەوتییانەی لە هەرێمی كوردستان كار دەكەن، داوای سێ ئەوەندەی ئەو پارەیە دەكەن، ئەوە جگە لە كرێی گواستنەوە كە زێدەڕۆیی تێدا كراوە". دەشڵێت "ئەوە یەكێكە لە مەرجەكانی (كۆمپانیاكان) بۆ ڕادەستكردنی نەوتی بەرهەمهێنراو".
وەزارەتی نەوتی عێراق هۆكاری دانانی تێكڕای تێچووی بەرهەمهێنانی نەوتی وەزارەتی نەوت بۆ نەتی هەرێمیش لەلایەن پەرلەمانەوە، بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە كە "پەرلەمان و هیچ دامەزراوەیەكی دیكەی فیدراڵی گرێبەستەكانی نەوتی هەرێمی كوردستانیان نەبینیوە".
وەزارەتی نەوت جەختی لەوە كردووەتەوە كە ئامادەیە دەستبەجێ دەست بە هەناردەی نەوت بكاتەوە لە ڕێگەی هێڵی بۆریی نەوتی عێراق - توركیا، هاوتەریب لەگەڵ ئەوەش دانوستان بكرێت بۆ ئەوەی بگەنە "ڕێگەچارەیەكی گشتگیر و پەسەند كە بەرژەوەندیی گشتی بهێنێتە دی"، بەڵام وەزارەتی نەوت دەڵێت "كۆمپانیاكان بەردەوامن لە ڕێگری تاوەكو مەرجەكانیان جێبەجێ دەكرێن، كە پێچەوانەی یاسان و ئەوە لە هیچ بارێك لە بارەكاندا مایەی قبووڵكردن نییە".
وەزارەتی نەوتی عێراق ئاماژەی بەوەش كردووە كە "وەكوو نیەتپاكییەك بە ئامانجی دۆزینەوەی چارەسەری یاسایی"، پێشتر حكومەتی فیدراڵیی عێراق لە بەرزترین ئاستدا پێشوازیی لە نوێنەرانی كۆمپانیاكانی نەوت كردووە، هەروەها پێشتر وەزارەتی نەوت داوای لەو كۆمپانیایانە كردووە دانوستاندن بكەن بۆ دۆزینەوەی "چارەسەرێكی گونجاو و دادپەروەرانە"، بەڵام كۆمپانیاكانی نەوت هەڵوێستیان "بێ نەرمی نواندن و گۆڕانكاری" ماوەتەوە.
وەزارەتی نەوتی عێراق لە كۆتا خاڵی ڕاگەیەندراوەكەیدا جەخت دەكاتەوە كە ئەو كۆمپانیا بیانییانەی دەیانەوێت لە عێراق كار بكەن، دەبێت "ڕێز لە سەروەریی وڵات و یاسا و بڕیاری داگاكانی بگرن و خۆیانی لەگەڵ بگونجێنن".
ڕاگەیەندراوەكەی وەزارەتی نەوتی عێراق پاش ئەوە هات كە دوێنێ كۆمەڵەی پیشەسازیی نەوتی كوردستان (ئەپیكور)، ڕایگەیاند "هیچ بەرەوپێشچوونێك بە ئاراستەی كردنەوەی بۆریی نەوتی عێراق - توركیا نییە".
ئەپیكور كە لە هەشت كۆمپانیای بیانیی بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێم پێك دێت، چوار مەرجی سەرەكییان بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت خستە ڕوو و جەخت لەسەر مانەوەی گرێبسەتەكانیان وەكوو خۆی دەكەنەوە. دەشڵێن "بە ڕاشكاوی" پەیامیان بە ئیدارەی جۆ بایدن گەیاندووە كە "كۆشكی سپی نابێت دەست بە پلانی پێشوازیكردن لە سوودانی بۆ واشنتۆن بكات" تا سێ خاڵی "دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت، شایستەی كۆمپانیاكان و بودجەی هەرێم" جێبەجێ نەكات.