ڕووبەڕووبوونەوەى مەترسیى گۆڕانکارییەکانى ئاووهەوا؛ عێراق ڕێککەوتنێکى 'گرنگ و مێژوویى' لە بوارى ئاو لەگەڵ تورکیا واژوو کرد
پەرەگراف
عێراق و توركیا یەکەم ڕێككەوتنیان لە بواری ئاودا واژوو كرد. بەرپرسانی هەردوو لا بە "زۆر گرنگ و مێژوویی" وەسفى دەكەن و سەرۆكوەزیرانی عێراق دەڵێت "ئەم ڕێككەوتنە یەكێك لە چارەسەرە بەردەوامەكان بۆ قەیرانی ئاو لە عێراق دەبێت".
ئەم ڕێککەوتنە بەشێکە لە هەوڵەکانى عێراق بۆ بەرەنگاربوونەوەى گۆڕانکارییە مەترسیدار و بەردەوامەکانى ئاووهەوا. چارەسەرى قەیرانى ئاو و ڕووبەڕووبوونەوەى ئەو وشکەساڵییەى کە وڵاتەکەى بە هەرێمى کوردستانیشەوە گرتووەتەوە و ڕۆژانە خاکەکەى بە بیابان دەکات، بەشێکە لە پلانى هەردوو حکومەتى بەغداد و هەولێر و لەو چوارچێوەیەشدا ژمارەیەک پلان ڕاگەیەندراون و هەنگاو نراون.
ئێوارەی ئەمڕۆ 02-11-2025، ڕێككەوتنەكە بە سەرپەرشتیی محەمەد شیاع سوودانی، سەرۆكوەزیرانی عێراق و لەلایەن هەردوو وەزیرانی دەرەوەی عێراق و توركیاوە واژووی لەسەر كرا.
سوودانی ڕایگەیاند، لە چوارچێوەی ڕێككەوتنەكەدا، "پاكێجێك لە پرۆژەی هاوبەشی گەورە لە بواری ئاودا جێبەجێ دەكرێت، بەمەبەستی ئیدارەدانی قەیرانی كەمیی سەرچاوەكانی ئاو".
هاكان فیدان، وەزیری دەرەوەی توركیا، بەیانیی ئەمڕۆ بە سەردانێك گەیشتە بەغداد و پاش كۆبوونەوەیان لەگەڵ فوئاد حسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق، هەردوو لا ڕایانگەیاند كە لەسەر ژمارەیەك تەوەری گرنگ گفتوگۆیان كردووە و یەكێك لە تەوەرە سەرەكییەكان ئاو بووە.
لە كۆنگرەی ڕۆژنامەوانیی هاوبەشدا، فواد حسێن وتی "ڕێككەوتنی تایبەت بە ئاو لەنێوان عێراق و توركیا، یەكەم بەڵگەنامەی واژووكراوە لە مێژووی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات بۆ ڕیكخستنی پەیوەندییەكان لەسەر ئاو".
وەزیری دەرەوەی عێراق ئاماژەی بەوە كرد كە پاش كۆبوونەوە بەرفراوانەكانی ماوەی ڕابردووی ئەنقەرە تایبەت بە چۆنیەتیی بەڕێوەبردنی سەرچاوەكانی ئاو لەنێوان هەردوو وڵات و گەیشتن بە لێكتێگەیشتن، ئەم ڕێككەوتنە هاتە ئاراوە.
هاوكات هاكان فیدان، وەزیری دەرەوەی توركیا، ڕێككەوتنەكەی بە "زۆر گرنگ" وەسف كرد وتی "ساڵانێكی دوور و درێژە توركیا و عێراق قسە لەسەر ئەوە دەكەن كە چۆن سەرچاوەكانی ئاو لەنێوان هەردوولا بەكار بهێنن و سوودی زیاتری لێ وەربگرن".
فیدان تیشكی خستە سەر یەكەم گفتوگۆیان لەبارەی ئەم ڕێككەوتنەوە لە دوو ساڵ و نیو لەمەوبەر و وتی "من سەردانی ناوچەكەم كرد، لەگەڵ سەركوەزیرانی عێراق دەربارەی نەخشەڕیگایەكی دوو قۆناغی گفتوگۆمان كرد، یەكەم: چۆنێتیی بەكارهێنانی ئاو لەنێوان هەردوو وڵات بەشێوەیەكی باشتر. دووەم: بەكارهێنانی ئەو ئاوەی كە لە عێرادا هەیە بە سیستەمێكی باشتر و گونجاوتر".
بەبیابانبوون، یەكێكە لە كاریگەرییە سەرەكییەكانی وشكەساڵی و گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا، كە ساڵانێكە نەتەوە یەكگرتووەكان لەوبارەیەوە هۆشداری بە عێراق دەدات، بە هەرێمی كوردستانیشەوە، بەوپێیەی پێنجەم لاوازترین ناوچەی جیهانە لەبەردەم لێكەوتەكانی ئەو گۆڕانكارییە درێژخانەیەدا كە زەوی و مرۆڤایەتی بەدەستیەوە دەناڵێنن.
بەپێی راپۆرتی کۆنفرانسی ئاسایشی ئاو لە نیۆرک بۆ ساڵانی 2023 و 2024، ئەو وڵاتانەی ئاسایشی ئاویان تێدا پارێزراوە، دابەش کراون بەسەر چوار ئاستدا، ئاستی چوارەم ئەو وڵاتانەن کە بە هیچ شێوەیەک ئاسایشی ئاویان نییە، عێراق لە ئاستی چوارەمدایە بە هەرێمی کوردستانیشەوە.
"بەهیچ شێوەیەک عێراق و هەرێمی کوردستان ئاسایشی ئاوی تێدا نەپارێزراوە، بە وڵاتانی چواردەوریشمانەوە"، سەرمەد لەتیف، پسپۆڕی ئاسایشی ئاو، بۆ پەرەگراف وا دەڵێت.
سەرمەد لەتیف کە پێشتر لە ڕاپۆرتێکى پەرەگرافدا قسەى کرد، لێپرسراوانی هەرێمی كوردستان بەوە تۆمەتبار دەكات کە لە ماوەی 34 ساڵی ڕابردوودا تەنیا گرنگییان بە کەرتی نەوت و وزە داوە، بە تەواوی کەرتە گرنگەکانی ژینگە و ئاویان پشتگوێ خستووە، ئەگەرنا هەرێمی کوردستان دەوڵەمەندە بە سەرچاوەی ئاو و لەو ڕووەوە کێشەی نییە، "بەڵام سیاسەتی ئاوی نییە".
هەرێمی كوردستان چەندین سەرچاوەی دەوڵەمەندی ئاوی هەیە، لە ڕووبار و دەریاچەوە تا كانی و كارێز، بەڵام دانیشتوانەكەی ساڵ بە ساڵ زیاتر ڕووبەڕووی تینوێتی دەبنەوە، ئاوی ژێرزەوی و سەرزەوی كەمتر دەبێتەوە، تادێت بارودۆخەكە خراپتر و ژینگەش وێرانتر دەبێت.
بەنداوی بیباڤا کە دەكەوێتە ناحیەی سەرسەنگ لە قەزای ئامێدی لە پارێزگاى دهۆك، لە ساڵی 1990ـەوە بنیاتنراوە، بەڵام بەپێی بەدواداچوونی پەرەگراف بۆ یەكەمجارە بە تەواوی وشك ببێت.
"35 ساڵی ڕەبەقە سوود لە ئاوی بەنداوی بیباڤا بۆ چاندن وەردەگرین، بەڵام لە ئەیلوولی ئەمساڵەوە بەنداوەكە وەكو بیابانێكی وشكی لێهاتووە"، ئامەد عیسا، جووتیار لە سەرسەنگ، پێشتر لە ڕاپۆرتێکى پەرەگرافـدا وای وت.
قەیرانی ئاو پەیوەندیی بە كەمیی ئاوەوە نییە، بەڵكو خراپیی ئیدارەدانی ئاو هەیە، لایەنە پەیوەندیدارەکان لە ڕابردوودا شكستیان هێناوە لە دانانی ڕێكار و سیاسەتێكی وردی دەستپێوەگرتنی ئاو و نۆژەنكردنەوەی ژێرخانی دابەشكردنی بە شێوەیەكی دادپەروەرانە و بەردەوام، هەر ئەوەش بووەتە زەنگی ئاگاداركردنەوە و هەڕەشە لە داهاتووی ئاسایشی ئاو لە هەرێمی كوردستان دەكات.