لەگەڵ پەرەسەندنی گرژییەکانی نەوت و گاز؛ تەیف سامی کارتی سووری بە ڕووی مووچەی هەشت مانگدا بەرزکردەوە

پەرەگراف

لە کاتێکدا خەڵکی هەرێمی کوردستان چاوەڕوانی هەواڵی گەیشتنی پارەی مووچەی مانگی پێنج بوون لە بەغداوە، بەڵام هەواڵێکی پێچەوانە سەرودڵی گرتن کە نەک تەنها مووچەی ئەو مانگە، بەڵکو مووچەی ٨ مانگی ئەمساڵی خستووەتە گێژاوەوەو تەیف سامی بە کارتی سوورەوە بەرەو ڕووی حکومەتی هەرێم وەستاوە.

تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق لەبارەی مووچەی مانگی پێنجەوە بە نووسراوێك لە 28-05-2025 دا كە وێنەیەكی دەست پەرەگراف كەوتووە حكومەتی هەرێم ئاگادار دەکاتەوە کە پشكی 12.67%ـی هەرێم كە لە بودجەدا دیاری كراوە، تەواو بووە و چیتر ناتوانێت پارە بۆ هەرێم بنێرێت.

حکومەتی هەرێمی کوردستان و نوێنەرانی کورد لە بەغداد، نووسراوەکەی تەیف سامی ڕەت دەکەنەوەو بە ناڕاست و فشاری سیاسیی بەغداد لەسەر حکومەت و خەڵکی کوردستان لە قەڵەمی دەدەن، بەتایبەت دوای واژۆکردنی گرێبەستێکی ١١٠ ملیار دۆلاریی نەوت و گازی حکومەتی هەرێم لەگەڵ کۆمپانیا ئەمەریکییەکان، کە بەغداد دژی وەستاوەو ئەمەریکا پشتیوانیی دەکات.

وەزارەتی دارایی عێراق، داهاتی نەوتی و نانەوتیی هەرێمی کوردستانی بۆ ساڵی ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤ و ٢٠٢٥ کۆکردووەتەوە لەگەڵ ئەو بڕە پارەیەی كە خۆی مانگانە بۆ مووچە ناردوویەتی، دەڵێت "لەسەر ئەم بنەمایە، هەرێمی كوردستان ڕێژەی 12.67%ـی تێپەڕاندووە كە لە یاسای بودجەدا بۆی دیاری كراوە و بڕی 13 ترلیۆن و 547 ملیار دینارە".

تەیف سامی لە كۆتایی نووسراوەكەیدا دەڵێت، بە گوێرەی یاسای بوجەی گشتی و بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی، ناتوانێت بەردەوام بێت لە پارەداركردنی هەرێمی كوردستان، چونكە "پێچەوانەی یاسا و بڕیارەكانی دادگای باڵای فیدراڵییە". دەشڵێت "ئەمە جگە لەوەی تا ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان بەبانكیكردنی مووچەی فەرمانبەران (تەوتین)ـی جێبەجێ نەكردووە".

سۆران عومەر، ئەندامی پەرلەمانی عێراق، لەبارەی نووسراوەكەی تەیف سامییەوە بە پەرەگرافی وت، نووسراوەكەی وەزیری دارایی "كێشمەكێش و پێشهاتێكی نوێیە‌"، وتیشی "ساڵی ڕابردوو بۆ بودجەی ٢٠٢٤، لە مانگی ١٠دا ئەمە ڕووی دا، ئەمساڵ لە مانگی پێنجدا وەزارەتی دارایی عێراق وا دەڵێت، بەوەش مووچەی ٨ مانگی هەرێم دەکەوێتە مەترسییەوە".

هاوکات د.نەرمین مەعروف ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق کە پەرلەمانتارێکی چالاکی کوردە، سەردانی وەزیری دارایی عێراقی کردووەو دەڵێت "مشتومڕێکی زۆرمان کرد لەسەر ئەم بابەتە".

" ئەم هەڵوێستەی وەزارەتی دارایی پێچەوانەی بڕیاری ژمارە ٢٢٤ی دادگای فیدڕاڵییە، هەروەها ئەو شێوازەی پشکی هەرێمی پێ ئەژمار کراوە لەو نووسراوەی وەزارەتی دارایی هیچ بنەمایەکی یاسایی و ژمێریاریی نییە" نەرمین مەعروف وادەڵێت.

هەرلەسەر هەمان پرس، ڕێباز حەملان بریکاری پێشووی وەزارەتی دارای عێراق، هێرشی تووند دەکاتەسەر تەیف سامی و بە "داردەستێکی سیاسیی" ناوی دەبات.

"سەرەڕای بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی، پشكی هەرێمی كوردستان هیچ كاتێك لەلایەن بەغدادەوە بەتەواوی خەرجنەكراوەو تەنها موچەیان خەرجكردووە نەك پشكی هەرێم، بۆ ساڵی 2025 بەس بۆ موچە بڕی (11 ترلیۆن و 500 ملیار) بۆ هەرێم دانراوە و رێككەوتنی لەسەركراوە، بەڵام ئەمساڵ تا ئێستا تەنیا (3 ترلیۆن و 800 ملیار) دینار بۆ موچەی هەرێم خەرجكراوە" رێباز حەملان وادەڵێت.

حەملان ئەوەش دەخاتەڕوو، ئەوەی ئێستا لەبەغدادەوە دەكرێت "ڕاستەوخۆ دژ بە موچەخۆران و فەرمانبەران و هاوڵاتیانی كوردستانە، ئەمە بەشێكە لە فشارە بەردەوامەكانی بەغداد بۆسەر هاوڵاتیان و حكومەتی هەرێمی كوردستان".

ڕێباز حەملان داوای یەکڕی و یەکدەنگی لایەنە کوردییەکان دەکات بۆ ڕوبەڕوبوونەوەی فشارەکانی بەغداد و بە پێویستیشی دەزانێت وەزیرە کوردەکان لە بەغداد هەڵوێستیان هەبێت.

نووسراوەکەی تەیف سامی ١٠ ڕۆژ دوای واژۆکردنی گرێبەستێکی ١١٠ ملیار دۆلارییە لە نێوان حکومەتی هەرێم و کۆمپانیا ئەمەریکییەکان کە گرژییەکانی نێوان هەولێرو بەغدادی لەسەر دۆسیەی نەوت و گاز و بودجە قووڵتر کردەوە، بەشێک لە دەسەڵاتدارانی کورد نووسراوەکەی تەیف سامی وەک کاردانەوە بۆ گرێبەستانەو فشارخستنەسەر هەرێم سەیر دەکەن.

ڕۆژی ٢٨-٥-٢٠٢٥ مارکۆ ڕۆبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا بە تەلەفۆن لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان قسەیکرد، بەپێی سەرۆکایەتی هەرێم، هاریکاریی ئابوری و وزە لە نێوان هەولێرو واشنتن و کێشەکانی نێوان هەولێرو بەغداد بەشێکی گفتوگۆکانیان بووە، "بەڕێز ڕۆبيۆ جەختی لەوە کردەوە کە پشتگيريی ئەمه‌ریکا بۆ هەرێمی کوردستان، به‌ بنەمایەکی سەرەکيی پەیوەنديی ستراتيژيى ئەمه‌ریکا لەگەڵ عێراقدا دەمێنێتەوە".

تامی بروس، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا دەڵێت، وەزیری دەرەوە دەستخۆشیی لە حکومەتی هەرێم کرد بۆ هاوبەشی لەگەڵ کۆمپانیا ئەمەریکییەکان و هەوڵی بەکارهێنانی سەرچاوە ناوخۆییەکانی وزە و بۆ سەربەخۆیی وزەی عێراق.

عێراق ڕێی دادگا دەگرێتەبەر دژی هەرێم

هەمان ڕۆژ کە تەیف سامی نووسراوەکەی ئاڕاستەی حکومەتی هەرێم کردو هەواڵی ئەوەی پێدا کە بەشە بودجەی تەواو بووەو چیتر چاوەڕێی ناردنی پارەی مووچە نەکات، دوو پەرلەمانتاری عێراق لە دادگای فیدراڵی سکاڵایان لە دژی گرێبەستە نوێیەکانی حکومەتی هەرێم و کۆمپانیا ئەمەریکییەکان تۆمارکرد.

ڕائید مالیکی و باسم غرێباوی ئەو دوو پەرلەمانتارن کە سکاڵاکەیان تۆمارکردووەو داوادەکەن دادگای فیدراڵی فەرمانێکی سالاریی دەربکات بۆ ڕاگرتنی ڕێکارەکانی جێبەجێکردنی گرێبەستەکان، ڕائید مالیکی لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا وتی، داوامان لە دادگاکە کردووە بڕیارێک دەربکات کە گرێبەستەکانی حکومەتی هەرێم بە "نادروست" لە قەڵەم بدات.

گرێبەستەكانی هەرێم و کۆمپانیا ئەمەریکییەکان، لە جۆری "هاوبەشیپێكردن"ـن، كە وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو جۆرە گرێبەستانە ڕەت دەكاتەوە و لە ڕابردوودا یەكێك بووە لە كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغداد.

دوای واژوو کردنی گرێبەستەکان، وەزارەتی نەوتی عێراق لە دژیان وەستایەوەو بە "نایاسایی" لە قەڵەمیدان، هاوکات بەپێی سێ سەرچاوە بۆ ئاژانسی ڕۆیتەرز عێراق ‏سكاڵای یاسایی لەسەر حكومەتی هەرێم تۆمار كردووە بەهۆی ئەو گرێبەستانەوە.

سکاڵاکە لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراقەوە تۆمار كراوە، ڕۆیتەرز بڵاوی كردووەتەوە كە بەڵگەنامەیەكی دەست كەوتووە ‏تۆماركردنی سكاڵاكە پشتڕاست دەكاتەوە، بەڵام ناوی ئەو شوێنەی نەهێناوە كە ‏عێراق سكاڵاكەی لێ‌ تۆمار كردووە.

وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا بە فەرمی پاڵپشتیی لە گرێبەستە 100 ملیار دۆلارییەکەی حکومەتی هەرێم و کۆمپانیا ئەمریکییەکان لە بواری نەوت و غازدا كرد. نووسینگەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا لە پۆستێکدا لە تۆڕی ئێکس وتی "خۆشحاڵین بە واژۆکردنی گرێبەستی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ کۆمپانیا ئەمریکییەکان و فراوانبوونی پەیوەندیی بازرگانیی نێوان ئەمریکا و هەرێمی کوردستان".

ڕۆژی 23-05-2025، وەزارەتی نەوتی عێراق ڕاگەیەندراوی دووەمی دەربارەی گرێبەستەكان بڵاو كردەوە و ڕایگەیاند، ڕێگری و تێبینییان لەسەر کارکردنی کۆمپانیا ئەمریکییەکان نییە، بەڵام مامەڵەی ڕاستەوخۆی ئەو کۆمپانیایانە لەگەڵ حکومەتی هەرێم بەبێ حکومەتی فیدراڵی و کەناڵە فەرمییەکان، "پێچەوانەی دەستوور و یاسایە".