بێرنارد كۆشنەر لە ڕۆژئاوای كوردستان: پێویستە ڕووبەڕووی داگیركەریی توركیا ببینەوە

پەرەگراف- ڕێنوار نەجم

بێرنارد كۆشنەر وەزیری پێشووتری دەرەوەی فەڕەنسا ڕایدەگەیەنێت كاردەكەن بۆ ڕووبەڕووبوونەوەو سنوورداركردنی توندوتیژی و گۆڕانكارییە دیمۆگرافییەكانی توركیا لە ناوچە كوردنشینەكانی ڕۆژئاوای كوردستان.

بەمەبەستی بەشدارییكردنی لە كۆڕبەندی نێودەوڵەتیی (پاكتاوی ڕەگەزی و گۆڕینی دیمۆگرافی لە عەفرین) كە لە شاری عامودا بەڕێوەدەچێت، بێرنارد كۆشنەر دوێنێ گەیشتە شاری قامیشلۆی ڕۆژئاوای كوردستان.

ئەمڕۆ لەمیانی بەشدارییكردنی لە كۆڕبەندەكەدا، كۆشنەر لە وتارێكدا ڕایگەیاند"وەك چالاكوانێكی مافەكانی مرۆڤ، زۆر دەترسین لە كاردانەوەی خەڵك بەو پێیەی هەموو ئەم جەنگانە دژ بە گەلی هەژار ئەنجامدراون."

هەروەها وتیشی"پێویستە ڕووبەڕووی كردە توندوتیژییەكانی داگیركەریی توركیا ببینەوە، بەڵام سەرەتا پێویستە بپرسین ئەم بێدەنگییەی دژی كوردەكان پەیڕەو دەكرێت لە پای چی؟ بۆ ئێمە، خەڵكی ڕۆژاڤا زۆر بە گرنگ دەزانین، لەبەرئەوەی ئەوان ناڵاندویانە بەدەست قەیران و توندوتیژییەكان كە دراوسێكانیان لە دژی ئەمان ئەنجامیان داوە."

كۆشنەر جەختیكردەوە كە سەرەتای دەستپێكردنی ئاشتیی، خۆی لە خۆیدا سەختە، "چونكە دەبێت لەیەك كاتدا ڕووبەڕووی دوژمنەكەت ببیتەوەو گفتوگۆشی لەگەڵدا بكەیت."

كۆڕبەندەكە بە بەشداریی چەندین پسپۆڕو كەسایەتیی سیاسی‌و لێكۆڵەرو ئەكادیمیستی ئەمەریكاو ئەوروپاو وڵاتانی ناوچەكە دەستیپێكردووە، ڕەوشی عەفرین دوای پەلامارەكانی توركیاو سیاسەتی ئەردۆغان لەو ناوچەیە بابەتی گفتوگۆكانی كۆڕبەندەكەیە. 

وەزیری پێشووتری دەرەوەی فەڕەنسا پەیمانی دا لەگەڵ گەڕانەوەیان بۆ وڵاتەكانی خۆیان بە جددی كار بكەن بۆ سنورداركردنی كارەكانی دەوڵەتی توركیا، كە خۆی دەبینێتەوە لە كوشتن، ڕاگواستن، گۆڕانكاریی دیمۆگرافی دژی خەڵكی عەفرین.

هەروەها ڕووی كردە خەڵكی عەفرین و وتی"ئێوە بەشێكن لە یارییەكی گەورە، لەبەرئەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕووبەڕووی یارییەكی گەورە دەبێتەوەو چەندین وڵات هەوڵدەدەن كۆنتڕۆڵی خۆیان بەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بسەپێنن، لەنێویاندا ڕوسیا، ئەمەریكا، ئێران و سوریا."

"ئێمە جارێكی دیكە بەڵێنی خۆمان دوپات دەكەینەوە كە هەمیشە لەگەڵ خەڵكی ڕۆژئاڤادا دەبین" كۆشنەر وای وت.

توركیا لە دوای داگیركردنی كانتۆنی عەفرین ناوی زۆرێك لە گوند‌و ناوچەكانی ئەو كانتۆنەو شەقامەكانی ناو شاری عەفرینی گۆڕی‌و هەزاران خێزانی لە ناوچەكانی دیكەوە هێناوەو لەسەر خانو و موڵكی كوردانی ئەو كانتۆنە نیشتەجێی كردوون.

هەروەها چەندین شوێنەواری مێژوویی وێران كردووە، ئەوەش دووبارە بوونەوەی هەمان سیاسەتی ئینكاریكردنی بوونی كورد‌و كوردستانی بوونی ئەو ناوچانەیە كە پێشتر ڕژێمی سوریا لە دژی كوردانی ڕۆژئاوا پەیڕەویی كردووە.

سیاسەتی توركیا لە عەفرین هاوشێوەی 56 ساڵ لەمەوبەری ڕژێمی سوریایە كە لە شاری جەزیرە جێبەجێی كردووە، ئامانج لەو سیاسەتانە دژایەتی كوردو كوردستانی بوونی ئەو ناوچانەیە كە ئینكاریكردنی بوونی كورد‌و بە "پەنابەر" لەقەڵەم دانیەتی لەسەر خاكی خۆی.

یاسای ژمارە 93ی سوریا كە لە 23-8-1962 دەركرا، لە یادەوەریی كوردانی ڕۆژئاوای كوردستاندا ماوەتەوەو ئاشنان پێی، یاساكە تایبەت بووە بە ئەنجامدانی سەرژمێرییەكی نوێ بۆ دانیشتوانی ناوچەی جەزیرە لە ڕۆژئاوای كوردستان بە مەبەستی دیاریكردنی ناسنامەیان.

لە ئەنجامی سەرژمێرییەكەو ئەو سیاسەتەی پەیڕەو كرا، دەیان هەزار خێزانی كورد لە ناسنامەی سوریی بێبەش كران‌و زۆرینەی ئەوانە بە ئاوارەو پەنابەری توركیا لە قەڵەم دران‌و پێیاندەوترا "ئێوە لە دەرەوەی سوریاوە هاتوون."

ڕژێمی سوریا دەستی بەسەر موڵك‌و ماڵی ئەو خێزانانەدا گرت، بەشێك لە موڵك‌و ماڵەكەی وەك موڵكی دەوڵەت تۆماركردو بەشێكی دیكەی بەخشیییە ئەو خێزانە عەرەبانەی لە ناوچەكانی دیكەوە هێنابوونی بۆ جەزیرە.

ئەو كوردانەی لە ناسنامە بێبەش كران، كەوتنە دۆخێكی دژوارەوەو ڕێگایان پێنەدەدرا خانو و دوكانیان بەناوەوەبێت، هەروەها تەواوكردنی خوێندنی گەنجەكانیان لە زانكۆكانی سوریا قەدەغەكرا.

لە دوای جێبەجێ كردنی یاسای 93 لە جەزیرە، ڕژێمی سوریا ویستویەتی لە تەواوی ڕۆژئاوای كوردستان هەمان سیاسەت پەیڕەو بكات‌و ناوچەكانی عەفرین‌و كۆبانێ بگرێتەوە، بەڵام كوردانی ئەو ناوچانە ڕێگرییان لەو سیاسەتە كردووە.

هۆزان عەفرینی، شرۆڤەكاری سیاسی كە بەوردی چاودێری دۆخی سوریاو ڕۆژئاوای كوردستان دەكات، پێشتر بۆ پەرەگراف باسیلەوەكرد، ئەو عەرەبانەی دوای یاسای 93 لە ناوچەكانی ڕەقە، حەلەب‌و دەیرەزورەوە هێنراونەتە جەزیرەو نیشتەجێ كراون، تائێستاش دەناسرێنەوە كە خەڵكی ئەو ناوچەیە نین‌و لە دوورەوە هێنراون.

هۆزان عەفرینی ئەوەشی خستەڕوو، ئێستا توركیا لەسەر خاكی ڕۆژئاوای كوردستان‌و لە عەفرین‌و سیاسەتێكی هاوشێوەی ئەوكاتی ڕژێمی سوریا پەیڕەو دەكات بۆ ئینكاریكردنی بوونی كورد، "ئەوەی عەفرینیش دورنیە لەو سیاسەتە، بەڵام بەشێوەیەكی دیكەیەو توركیا دەیەوێت خەڵكی عەفرین بكات بە تورك."

توركیا لە دوای داگیركردنی كانتۆنی عەفرین ناوی زۆرێك لە گوند‌و ناوچەكانی ئەو كانتۆنەو شەقامەكانی ناو شاری عەفرینی گۆڕیوەو هەزاران خێزانی لە ناوچەكانی دیكەوە هێناوەو لەسەر خانو و موڵكی كوردانی ئەو كانتۆنە نیشتەجێی كردوون، هەروەها چەندین شوێنەواری مێژوویی وێران كردووە.

تاڵانكردنی عەفرین. 18-3-2018.

سوپای توركیاو گروپە چەكدارە توندڕەوەكانی سەربەو وڵاتە كە لەناویاندا پاشماوەكانی داعش هەن، 18-3-2018 چوونە ناو عەفرین، ئەوەش دوای بۆردومانێكی چڕی ئاسمانیی‌و زەمینیی بۆ ماوەی 2 مانگ كە بەهۆیەوە زیاتر لە 100 هەزار كەس ئاوارەبوون.

لەگەڵ چوونەناو عەفرین، چەكدارە جیهادییەكان كە توركیا پشتیوانییان دەكات دەستیانكرد بە دزیی‌و تاڵانكردنی ماڵ‌و دوكانەكانی شارەكە، ئەوەش بووە جێی بایەخی ڕاگەیاندنەكانی جیهان‌، ڕێكخراوی هیومان ڕایتس ۆوچ كە چاودێری ڕەوشی مافی مرۆڤ دەكات لە سەرتاسەری دونیا ئەو دزیی‌و تاڵانییەی پشتڕاست كردووەتەوە.