پەرەگراف- سوركێو محەمەد
لەناو كورددا واباوە تەنها چیاكان هاوڕێ‌و پشتیوانی كوردن، ئەم قسەیە ئەزموونكراوەو لە مێژووەوە سەرچاوەی گرتووە، سەرەتای ئەمساڵ ڕوسیا لە عەفرین ئەوەی سەلماندەوە، ئێستاش كە لە كۆتایی ساڵ نزیك دەبینەوە ئەمەریكا لە ڕۆژئاوای كوردستان لە بەردەم تاقیكردنەوەدایە.
ئایا ئیدارەی ترەمپ پابەندی بەڵێنەكانی دەبێ‌و پشت ناكاتە كوردانی سوریا كە چەند ساڵێكە لایەنێكی هەرە نزیك‌و پشتیوانیین لە شەڕی دژی تیرۆر یاخود ڕێگە بە توركیای هاوپەیمانی لە ناتۆ دەدات بەردەوام بێت لە سەركێشیی‌و داگیركردنی خاكی ڕۆژئاوای كوردستان؟.
دوای هەڕەشەكانی دوێنێی ئەردۆغان بە هێرشكردنەسەر ڕۆژهەڵاتی ڕوباری فورات لە سوریا(ڕۆژئاوای كوردستان)، وەزارەتی بەرگریی ئەمەریكا وەڵامی دایەوەو ئەوكارەی بە"قبوڵنەكراو" ناوبرد، بەڵام سەرچاوە خۆجێییەكان دەڵێن، سوپای توركیا لەسەر سنور دەستی بە جوڵە كردووە بۆ جێبەجێ كردنی هەڕەشەكان.
ئەوە لە كاتێكدایە شەڕڤانانی كورد لە گەرمەی شەڕی دژی داعشدان لە دێرەزوور، بەتایبەت شەڕی سەخت لە هەجین بەردەوامەو نیوەی ئەو شارۆچكەیە لە داعش پاككراوەتەوە، كوردانی سوریا دەڵێن، ئامانجی ئەردۆغان لە هێرش‌و هەڕەشەی سەر ڕۆژئاوای كوردستان "زیندوو هێشتنەوەی داعشە"و دەیەوێت فشارەكانی شەڕڤانان لەسەر ئەو ڕێكخراوە تیرۆریستییە كەمبكاتەوە.
داعش ناوچەیەكی كەمی لە خاكی سوریا بە دەستەوە ماوەو لەسەر دەستی شەڕڤانانی كورد گورزی كوشندەی بەركەوتووە، یەپەگە كە هێزی سەربازیی كوردە لە ڕۆژئاوا، بەهێزترین هێزی شەڕكەر بووە دژی داعش‌و توانیویەتی تەواوی خاكی ڕۆژئاوای كوردستان‌و هەندێك ناوچەی دیكەش لە تیرۆریستان پاكبكاتەوە، ئەوەش بە هاوكاریی ئەمەریكاو هاوپەیمانان.
ئێستا لەگەڵ بەرتەسكبوونەوەی شەڕی دژی داعش، كاتی خۆ یەكلاییكردنەوەی ئەمەریكایە لە نێوان كوردو ئەردۆغان، هەروەك پێشتر عەلی سۆفان، بریكارێكی پێشووی دەزگای لێكۆڵینەوەی فیدراڵیی ئەمەریكا(ئێف بی ئای) بۆ كاروباری دژەتیرۆر، بە ڕۆژنامەی نیویۆرك تایمزی وت"ئەمەریكا هەوڵی داوە لە سوریا لەسەر هێڵێكی زۆر باش بێت. بەڵام لەگەڵ كەمبوونەوەی بەرەی شەڕ لەسوریا، مانەوە لەسەر ئەو هێڵە نزیكە لە مەحاڵەوە."
سۆفان لەكاتی هێرشی ئەردۆغان بۆ سەر عەفرین ئەو قسەیەی كرد(مانگی یەكی ئەمساڵ)، وتیشی، واشنتۆن دەبێت یان بەشێوەیەكی دراماتیكی دەستبەرداری پاڵپشتیی كوردەكان ببێت، "كە وەك خیانەتێكی دیكەی ئەمەریكا دەبینرێت بۆ ئەو گروپە كەمانەی بە بەردەوامی پاڵپشتی و یارمەتی ئەمەریكایان داوە لە سوریا و عێراق، یاخود بەشێوەی ناڕاستەوخۆ تەنانەت ڕاستەوخۆش بكەوێتەوە ململانێ لەگەڵ توركیا كە ئەندامی ناتۆیە."
لە هێرشی سەر عەفرین ئیدارەی ترەمپ هەوڵیدا خۆی لە هەردوو سیناریۆكە لابدات، سەرەتا بێلایەنیی هەڵبژارد، بەرگریی لە كورد نەكردو پشتیوانی توركیاشی نەكرد، هەرچەندە دواتر هەندێك بەرپرسی ئەمەریكی لە بەرژەوەندیی كورد لێدوانیاندا، بەڵام لە ئەرزی واقیعدا كاریگەرییان نەبوو بۆ بەرگرتن لە هێرش‌و داگیركارییەكانی ئەردۆغان.
ئیدارەی ترەمپ ناتوانێت هەمان سیناریۆی بێلایەنیی دووبارە بكاتەوە وەك كاتی هێرشەكانی عەفرین، چونكە بەگوێرەی یاساكانی پاراستن‌و ڕێككەوتنەكان دەربارەی دۆخی سوریا عەفرین كە دەكەوێتە ڕۆژئاوای فورات لە ژێر پاراستنی ڕوسیادا بوو، بەڵام ڕۆژهەڵاتی فورات كە ئێستا ئەردۆغان هەڕەشەی پەلاماردانی دەكات لە ژێر چاودێریی‌و پاراستنی ئەمەریكادایە.
شەڕڤانانی كورد بە پشتیوانیی ئەمەریكا ناوچەكانی ڕۆژهەڵاتی فوراتیان لە داعش ڕزگار كردووە، پێشتر عەبدولكەریم عومەر وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جەزیرە بۆ پەرەگراف وتی"ئەمەریكاو هاوپەیمانان دەڵێن ئەو ناوچانەی پێكەوە ڕزگارمان كردووە ئێمە دەیان پارێزین."
تائێستا ئەمەریكا پابەندی ئەو بەڵێنەی بووە، مەنبەج تاكە ناوچەی ڕۆژئاوای فوراتە كە سەربازانی ئەمەریكای لێیەو سەرباری فشارەكانی ئەنقەرە، واشنتۆن ڕێگەی نەداوە توركیا بچێتە مەنبەج، ئەم پابەندبوونەوەی ئەمەریكا لەگەڵ شەڕڤانان خاڵێكی گرنگە بۆ كوردانی ڕۆژئاوا.
ئەردۆغان بە پەیوەندییەكانی كوردو ئەمەریكا تای بەرزدەبێتەوە
لە چەند ساڵی ڕابردوودا توركیا بەردەوام بووە لە فشارەكانی بۆ سەر ئەمەریكا بە ئامانجی دوورخستنەوەی لە شەڕڤانانی یەپەگە، تەنانەت هەركاتێك سەربازانی ئەمەریكاو شەڕڤانانی یەپەگە پێكەوە دەردەكەون، توركیا تای بەرزدەبێتەوەو ناڕەزایی پیشاندەدات.
لەو چوارچێوەیەدا وەزیری بەرگریی توركیا(18-11) جارێكی دیكە نیگەرانیی وڵاتەكەی گەیاندە سەرۆك ئەركانی سوپای ئەمەریكاو بڵاوبوونەوەی وێنەیەكی سەربازانی ئەمەریكی كە لەگەڵ شەڕڤانان نان دەخۆن، بە "سوكایەتی"و قبوڵنەكراو ناو برد.
وێنەی ئەو نانخواردنەی سەربازانی ئەمەریكاو شەڕڤانان كە توركیای نیگەران كرد.
توركیا یەپەگە(باڵی سەربازی پەیەدە) لە ڕۆژئاوای كوردستان بە بەشێك لە پەكەكە لەقەڵەم دەدات‌و بە "تیرۆریست" ناویان دەبات، بەڵام ئەمەریكا پەیوەندییەكی بەهێزی لەگەڵ یەپەگە هەیەو گوێ بە ناڕەزاییەكانی توركیا نادات، دیارنییە ئەو پەیوەندییەی ئەمەریكاو كورد بۆ دوای كۆتاییهاتنی داعش بەردەوام دەبێت یان نا؟.
ئەمەریكا لە هەموو ئەو هەڵوێستانەی پەیوەند بە كێشەی نێوان توركیاو كوردانی سوریا دەریدەبڕێت، باسلەوەدەكات پێویستە هەموو سەرنجەكان لەسەر تێكشكاندنی داعش بن.
"هەڵمەتی دژی داعش بە كۆتایی نەگەیشتووە. هێزەكانی هاوپەیمانان لە نزیكەوە كاردەكەن لەگەڵ هێزەكانی سوریای دیموكرات، ئەوانەی لە گەرمەی شەڕدان لە دژی داعش لە دۆڵی نزیك ناوەڕاستی ڕووباری فورات. هێزەكانی سوریای دیموكرات هەر بە هاوبەشێكی وابەستە لە دژی داعش دەمێننەوە و ئێمەش وابەستەین بەوەی بمێنینەوە كاریان لەگەڵدا بكەین بۆ مسۆگەركردنی شكستهێنانی بەردەوام بە داعش" شان ڕۆبەرتسن یەكێك لە وتەبێژانی وەزارەتی بەرگریی ئەمەریكا ئەمڕۆ وای وت.
وتەبێژەكەی پەنتاگۆن پابەندبوونی وڵاتەكەی بە كاركردن لەگەڵ توركیای هاوپەیمانیان دووپاتكردەوەو ڕاوێژكردنی بە تاكە ڕێگە ناوبرد بۆ چارەسەری پرسەكانی پەیوەست بە دۆخی ئاسایش.
شان ڕۆبەرتسن، وتی"هەر كردارێكی لەشكری تاك لایەنە لە لایەن هەر چ لایەنێكەوە ئەنجام بدرێت لە باكوری ڕۆژهەڵاتی سوریا، بە تایبەتی كە ڕەنگە سەربازانی ئەمەریكایی لێبن یان لەو نزیكانە بن، جێی نیگەرانی زۆرە، بۆیە هەر كردارێكی لەو جۆرە جێی قبوڵ نیـیە."
ئەو لێدوانەی وتەبێژەكەی پەنتاگۆن وەڵامێكە بۆ هەڕەشەكانی دوێنێی ئەردۆغان كە وتی"ئیتر لە سوریا عەڕەشەیەك نییە بە ناوی داعش. ئەمە بۆ ئێمە چیرۆكێكە. لە میانی چەند ڕۆژێكدا، ئۆپەراسیۆنەكەمان بۆسەر ڕێكخراوی تیرۆریستیی جوداخواز لە ڕۆژهەڵاتی فورات دەست پێ دەكەین و گوزارشتی لێدەكەینەوە. ئاشكرایە ئامانجی دانانی ڕادار و خاڵی چاودێریی لە لایەن ئەمەریكاوە (لە ڕۆژهەڵاتی فورات)، بە مەبەستی پاراستنی توركیا نییە لە تیرۆریستان بەڵكو پاراستنی تیرۆریستانە لە توركیا."
ڕۆژهەڵاتی فورات؛ لە كۆبانێ، گرێ رسپی، سەرێكانی، قامیشلۆ هەتا دێرك دەگرێتەوە، خاكی ڕۆژئاوای كوردستانەو هێڵی سنوریی نێوان سوریاو توركیایە، ئەمەریكا بارەگای سەربازیی‌و بنكەی چاودێریی ئاسمانیی لەو ناوچانە هەیە.
كاتێك سەرەتای مانگی ڕابردوو توركیا چەند ڕۆژێك ناوچە سنورییەكانی كۆبانێ ی لە ڕۆژئاوای كوردستان بۆردومانكرد، هێزەكانی سوریا دیموكرات(هەسەدە- یەپەگە پێكهێنەری سەرەكییەتی) شەڕی لە دژی داعش ڕاگرت.
لە كاردانەوەی ئەوەشدا هێزەكانی ئەمەریكا دەوریەیەكی هاوبەشیان لەگەڵ یەپەگە دەستپێكرد لە ناوچە سنورییەكانی نێوان ڕۆژئاوای كوردستان‌و توركیا، ئەوەش پەیامێك بوو بۆ توركیاو سوڕانەوەی ئەمەریكییەكان لەگەڵ شەڕڤانان بەردەوام بوو تائەوكاتەی توركیا هێرش‌و تۆپبارانەكانی ڕاگرت، پاشان ئۆپەراسیۆنەكانی هەسەدە دژی داعش دەستیان پێكردەوە.
ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەریی باكورو ڕۆژهەڵاتی سوریا، داوا لە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی دەكات دژی هەڕەشەكانی دوێنێی ئەردۆغان بوەستنەوە هەڵوێستیان هەبێت.
ئەنجومەنەكە لە ڕاگەیەندراوێكدا دەڵێت"لە كاتێكدا داعش دوایین هەناسەی خۆی لە دێرەزوور دەدات، ئەردۆغان هەوڵ دەدات لە ڕێی هەڕەشەكانیەوە سوریا داگیربكات، بۆ ئەوەی فشار لەسەر داعش كەم بكاتەوە و تەمەنی درێژ بكاتەوە."
دەوریەی هاوبەشی ئەمەریکا و یەپەگە پـێکەوە لە ناوچەی کۆبانێ لە نزیک سنوری تورکیا/ 2-11-2018. وێنە؛ دەنگی ئەمەریكا.
ڕوسیا چی بەرامبەر كوردانی ڕۆژئاوا كرد؟
"ڕوسیا لە شۆڕشی قازی محەمەدو كۆماری كوردستان لە مەهاباد بە هەندێك ڕێككەوتن‌و بازاڕكردن پەیوەندیی بە حكومەتی شاوە كردو پشتی كردە كورد، ئێستاش ئەوپرسە دووبارە دەبێتەوە" ئەمە وتەی وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جەزیرەیە بۆ پەرەگراف دەربارەی هەڵوێستی ڕوسیا لە هێرشی توركیا بۆسەر عەفرین.
یەكێتی سۆڤیەت(ڕوسیا) بە ڕابەرایەتی جۆزێف ستالین، لە 1946 پشتیوان‌و پاڵنەری سەرەكیی كوردانی ڕۆژهەڵات بوو بۆ دامەزراندنی كۆماری كوردستان لە مەهاباد بە سەرۆكایەتی قازی محەمەد، كۆمار كەمتر لە ساڵێك مایەوەو سۆڤیەت پشتی تێكردو گۆڕییەوە بە نەوت لەگەڵ ڕژێمی شای ئێران.
دوای 72 ساڵ لەو ڕێكەوتە، ڕوسیا بە سەرۆكایەتی ڤلادیمێر پۆتین مێژووی وڵاتەكەی لە پشتكردنە كورد لە پارچەیەكی دیكەی كوردستان دووبارە كردەوە، ئەمجارە كوردانی ڕۆژئاوای كوردستان بوون لە عەفرین.
لە عەفرین‌و دەوروبەری، بنكەیەكی سەربازیی ڕوسیا هەبوو، بەڵام لەگەڵ هێرشەكانی توركیادا(كۆتایی مانگی یەكی ئەمساڵ) ڕوسیا سەربازەكانی لەو ناوچەیە كشاندەوەو ئەوەش وەك هەڵكردنی گڵۆپی سەوز بۆ ئەنقەرە خوێندنەوەی بۆكراو بەشێك لە بەرپرسانی كورد ڕوسیایان بە "خیانەت"كردن تۆمەتبار كرد.
وەزیری دەرەوەی كانتۆنی جەزیرە، پێیوایە ڕوسیا خیانەتی لە كورد نەكردووە، بەوپێیەی دەوڵەتێكی گەورەیەو خاوەن بەرژەوەندییەو بەرژەوەندیی ئەو وڵاتە ئەوەی خواستووە، وتیشی"مومكینە لە پاشەڕۆژدا ئەمەریكاش پشتبكاتە ئێمە، ئەوانە دەوڵەتی گەورەن‌و بەرەژەوەندیی خۆیان هەیە، ئێمەش بەرژەوەندیی خۆمان هەیە."
هەرچەندە كورد خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆ نییەو لە ڕووی سیاسی، ئابوری، دیبلۆماسی‌و سەربازیی هێندەی توركیا بەهێز نییە، بەڵام پشتكردنە كوردانی ڕۆژئاوا لەلایەن ئەمەریكاوە كارێكی ئاسان نابێت‌و كەم نین ئەو دەنگانەی دەڵێن، ئێستا كاتی هەڵبژاردنی كوردو كێشانی هێڵێكی سوورە لەبەردەم سەركێشییەكانی ئەردۆغان.